Hoogtepunten van de Harz

De Harz ligt in de deelstaten Nedersaksen, Saksen-Anhalt en Thüringen. Het gebied wordt vaak onderverdeeld in een noordelijk, midden en zuidelijk deel. Tijdens de Duitse deling liep de grens tussen West-Duitsland en de DDR dwars door de Harz.

Veel dorpen zijn al duizend jaar oud. Dichte bossen, bijzondere rotsformaties en vaak in wolken gehulde toppen gaven de streek lang een mystieke reputatie. Vooral rond de Brocken, met 1141 meter de hoogste berg van de Harz. Mensen waren er haast zeker van dat hier heksen en duivels woonden. Dat mysterieuze maakte de Harz tot een populaire reisbestemming. Goethe noemde de Walpurgisnacht in Faust, wat de bekendheid verder vergrootte.

Tegenwoordig is de Harz een geliefde vakantiebestemming voor Nederlanders en Belgen. Vanuit het oosten van Nederland rijd je er in ongeveer vier tot zes uur heen. In een paar dagen kun je al de belangrijkste hoogtepunten van de regio bewonderen zoals de Brocken, de prachtige vakwerksteden en de Teufelsmauer. Blijf je langer, dan heb je meer tijd voor leuke activiteiten, kun je mooie wandelingen maken en nog meer bijzondere plekken ontdekken. De Harz is een perfecte bestemming voor families met kinderen, maar ook voor outdoorliefhebbers. Je kunt hier namelijk heerlijk hiken, mountainbiken of klimmen.

De Harz is een regio vol afwisseling. Van de hoogste bergtoppen tot kleurrijke vakwerkstadjes en van spannende legendes tot indrukwekkend erfgoed: hier vind je altijd iets bijzonders. In de volgende paragrafen deel ik de plekken en ervaringen die volgens mij echt de moeite waard zijn tijdens een bezoek aan de Harz.

De Brocken, de hoogste berg van de Harz

Met 1141 meter is de Brocken de hoogste berg van de Harz. Al van verre kun je de top met de iconische zendmast zien. De berg heeft al lang een mythische reputatie. Goethe reisde regelmatig af naar de Harz en hoopte heksen te horen zingen op de Brocken. De top van de berg zou namelijk een heksenverzamelplaats zijn. In Faust verwees hij naar de Brocken en de Walpurgisnacht.

Tijdens de Koude Oorlog lag de top in een Sperrgebiet en was hij gesloten voor burgers. De DDR en de Sovjet-Unie gebruikten de Brocken als afluister- en radarpost om verkeer in het Westen te volgen. Sporen daarvan en uitleg vind je langs de Brockenrundweg en in het Brockenhaus.

Je kunt de top van de Brocken bereiken via meerdere wandelroutes. De klim omhoog is stevig. Wie geen zin heeft om te klimmen neemt de Brockenbahn, een nostalgische stoomtrein die bezoekers naar de top van de berg brengt. Boven vind je het Brockenhaus met informatie over natuur, klimaat en grensgeschiedenis. Op heldere dagen heb je een geweldig uitzicht over de regio en het is mogelijk om te overnachten in het Brockenhotel. In de wintermaanden is de kans groot dat er sneeuw ligt op de top van de berg. Dit maakt een bezoek aan de Brocken nog specialer.

Vakwerkstadjes in de Harz

Een van de grootste trekpleisters van de Harz zijn de pittoreske vakwerkstadjes. Ze lijken zo uit een sprookjesboek te komen. Quedlinburg heeft een uitzonderlijk goed bewaard centrum met meer dan 2.000 vakwerkhuizen en staat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Niet voor niets heet het de ‘Parel van de Harz’. Ik bezocht de stad inmiddels vijf keer en bundelde mijn tips voor Quedlinburg in een apart artikel. In de winter is Advent in den Höfen een sfeervol hoogtepunt van de kerstmarkt in Quedlinburg.

Ontdek het historische centrum van Quedlinburg met een gids.

Een andere prachtige stad in de Harz is Wernigerode. Deze stad wordt vaak de ‘kleurrijke stad van de Harz’ genoemd en heeft een indrukwekkend kasteel dat boven de stad uittorent. Nog mooier is het historische Rathaus op de Marktplatz. Voor mij is dit het mooiste bouwwerk in heel Duitsland. Ook in Wernigerode vind je talloze kleurrijke vakwerkhuizen en kun je heerlijk dwalen door de smalle straatjes.

Wernigerode ontdekken met een gids? Boek alvast een rondleiding.

Goslar is minstens zo bijzonder. Het historische marktplein, de imposante keizerpalts en de rijk versierde gevels maken de stad tot een van de hoogtepunten van de Harz. Samen met de mijnen van Rammelsberg staat Goslar op de UNESCO-Werelderfgoedlijst. Je kunt er uren ronddwalen door de smalle straatjes, de gezellige pleinen en langs oude stadsmuren. Bezoek zeker de Marktkirche St. Cosmas und Damian of stap binnen bij een van de vele musea die de stad rijk is. Goslar heeft bovendien een levendige sfeer, met tal van winkels, restaurants en cafés.

Boek een rondleiding door Goslar.

Verder in het zuiden ligt Stolberg, een stadje dat vaak over het hoofd wordt gezien maar absoluut de moeite waard is. Het compacte centrum wordt gedomineerd door leisteendaken, kleurrijke vakwerkhuizen en een langgerekte marktstraat die zich perfect leent voor een wandeling. Boven de stad torent een kasteel uit, dat een fraai uitzicht biedt over de omgeving. Stolberg is kleinschaliger en rustiger dan de andere vakwerksteden.

Ik wandelde in Stolberg de Unterer Bandweg. Via deze trail kun je het stadje vanuit verschillende perspectieven leren kennen.

Harzer Schmalspurbahnen, ritje met een nostalgische stoomlocomotief

Liefhebbers van nostalgische treinen kunnen hun hart ophalen in de Harz. Stap terug in de tijd en maak een ritje met een authentieke stoomlocomotief. De Harzer Schmalspurbahnen zijn een netwerk van smalspoorlijnen die door de Harz rijden.

Het bekendste traject is de Brockenbahn. Vanuit Drei Annen vertrek je naar de top van de Brocken. Het is een traject van 19 kilometer met een hoogteverschil van 585 meter. Onderweg rijd je bossen, valleien en tunnels, terwijl de stoom uit de schoorsteen van de locomotief wordt geblazen. Vooral in de winterperiode moet dit een unieke belevenis zijn als de locomotief het sneeuw wegschuift.

Naast de Brockenbahn zijn er nog andere trajecten, zoals de Selketalbahn en de Harzquerbahn. Kijk heerlijk uit het raam en zie het landschap aan je voorbij gaan. Voor liefhebbers van treinen is dit een hoogtepunt, maar ook voor gezinnen en wandelaars vormt de stoomtrein een leuke afwisseling. De sfeer van deze historische vervoermiddelen en het geluid van de locomotief maken de ervaring uniek. Daar hoef je niet eens een treinliefhebber voor te zijn.

Titan RT, een van de langste hangbruggen van Duitsland

Bij de Rappbodetalsparre vind je een unieke attractie in de Harz, de Titan RT. Deze hangbrug heeft een lengte van 458 meter en hangt 100 meter boven de Bode-rivier. Met deze indrukwekkende lengte behoort de Titan RT tot een van de langste voetgangershangbruggen van de wereld. Tot een paar jaar geleden was het zelfs de langste van Duitsland, maar sinds 2022 is deze ingehaald door de Skywalk Willingen. Toch is de Titan RT nog altijd zeer indrukwekkend. Vanaf de brug heb je een prachtig uitzicht over het stuwmeer en de omringende bossen. Aangezien het relatief druk kan worden is een wandeling naar de overzijde een kleine uitdaging. Ondanks de stevige constructie, wiebelt de brug heen en weer. Het lijkt soms net alsof je dronken bent.

Naast de hangbrug valt er nog veel meer te beleven. Voor een echte adrenalinestoot kun je bijvoorbeeld onder de brug een giga swing maken of wordt met een katapult omhoog geschoten. Ik probeer de Mega Zipline uit, de langste dubbele zipline van Europa. Vanaf een hoogte van 120 meter wordt je gelanceerd en vlieg je met een snelheid van 85 kilometer per uur naar de overzijde van het dal. Een afstand van 1000 meter.

De druipsteengrotten in Rübeland

Bij Rübeland vind je twee beroemde druipsteengrotten: de Baumannshöhle en de Hermannshöhle. Beide grotten behoren tot de oudste toeristische grotten van Duitsland en trekken jaarlijks duizenden bezoekers.

Zelf bezocht ik tot dusverre alleen de Hermannshöhle en deze maakte behoorlijk wat indruk op me. Je kunt zo’n 800 meter van de grot ontdekken samen met een gids. Je wandelt langs indrukwekkende stalactieten en stalagmieten. Ze zijn gevormd door duizenden jaren aan kalkafzettingen. In de grotmeren leeft de grottenolm, maar de kans dat je deze bijzondere salamander gaat zien is vrij klein. Wel is het mogelijk dat vleermuizen om je hoofd fladderen. Er leven namelijk zo’n 8000 vleermuizen in deze grot. Aan het einde van de rondleiding zie je nog een skelet van een grotbeer, die vroeger in de grot zijn winterslaap hield.

Niet ver van de Hermannshöhle ligt de Baumannshöhle. Deze grot moet even indrukwekkend zijn. In de ondergrondse zaal worden zelfs af en toe concerten gegeven. Als je slechts een van de twee grotten wil bezoeken, maakt het eigenlijk niet uit welke je kiest. Beide zijn namelijk even indrukwekkend.

Teufelsmauer en andere bijzondere rotsformaties

Tussen Blankenburg en Ballenstedt bevindt zich een opvallende rotsformatie: de Teufelsmauer. Een verwijzing naar het bijgeloof en de mythes van de Harz. Volgens de legende zou de muur door de duivel zelf zijn gebouwd. Officieel is de Teufelsmauer zo’n 20 kilometer lang. De ‘Teufelsmauerstieg’ is een wandelroute die langs alle plekken van deze rotsformatie gaat.

Je kunt er ook voor kiezen om bij bepaalde delen van de Teufelsmauer te stoppen. Tussen Timmenrode en Blankenburg kun je de Großvater en Großmutter bewonderen. Het Hamburger Wappen is gelegen in Timmenrode zelf. In Ballenstedt kun je de Gegenstein zien. Het mooiste deel van de Teufelsmauer kun je bij Weddersleben vinden. Hier kun je helemaal rondom de rotsformatie wandelen en zie je onder meer de Königstein en Mittelsteine.

Naast de Teufelsmauer vind je in de Harz nog andere opvallende rotsformaties, zoals de Rabenklippen, Schnarcherklippen, Roßtrappe, Ottofelsen of Mäuseklippen. Deze natuurlijke hoogtepunten bieden niet alleen mooie wandelroutes, maar ook interessante verhalen en mythes.

Kastelen, burchten en ruïnes

De Harz kent een rijke geschiedenis die zichtbaar is in de vele kastelen en burchten. Kasteel Wernigerode is een van de bekendste, met zijn sprookjesachtige uiterlijk en ligging boven de stad. Het is mogelijk om hier een rondleiding te doen. In Quedlinburg vind je de Schlossberg met het kasteel en de Stiftskerk St. Servatius, waar koning Hendrik I begraven ligt. Deze plek speelde een cruciale rol in de vroege Duitse geschiedenis. Ook Burg Falkenstein is indrukwekkend: een middeleeuwse burcht die nog grotendeels intact is en tegenwoordig als museum dient.

Verder zijn er tal van ruïnes die je tijdens wandelingen tegenkomt, zoals de Burgruine Regenstein bij Blankenburg, Ruine Stapelburg of de restanten van een voormalig Cisterciënzersklooster in Walkenried. Ook de Gustav Adolf-staafkerk in Hahnenklee is een bezoek waard. Deze Noors geïnspireerde houten kerk uit het begin van de 20e eeuw is geheel zonder metalen spijkers gebouwd en valt op door zijn unieke architectuur.

DDR Museum in Thale

Mijn moeder is geboren in het Erzgebirge en is vlak voor mijn geboorte naar Nederland verhuisd. Ik ben daarom opgegroeid met veel spullen en gewoontes uit de voormalige DDR. Als kind gingen we regelmatig naar de DDR om familie op te zoeken en daar is mijn liefde voor de Trabant ontstaan. Het is eigenlijk jammer dat ik destijds te jong was om te beseffen wat dit voor een periode was.

Nog altijd ben ik zeer geïnteresseerd in alles wat met de DDR te maken heeft. Dan is een bezoek aan het DDR Museum in Thale een echte aanrader. Dit museum geeft een inkijkje in het dagelijks leven van de inwoners van Oost-Duitsland. De collectie bestaat uit meubels, kleding, gebruiksvoorwerpen en speelgoed uit de DDR-tijd. Voor bezoekers die deze periode hebben meegemaakt, roept dit vaak herinneringen op en jongere generaties krijgen zo een goed beeld van hoe het leven er destijds uit zag. Ik hoorde een aantal maal jonge kinderen zeggen; ‘Hoe hebben jullie zo kunnen leven?’. Het museum is overzichtelijk ingericht en geeft veel context over de politieke en sociale situatie van destijds. Ook voor mij riep een bezoek aan dit museum allerlei herinneringen op.

Freiland-Grenzmuseum Sorge

Nog een beetje geschiedenis van de DDR vind je terug bij het Grenzmuseum in Sorge. De voormalige grens tussen West- en Oost-Duitsland liep dwars door de Harz. Het museum ligt direct langs het voormalige grensgebied en laat zien hoe streng deze werd bewaakt. Je vindt er wachttorens, hekken en uitleg over de grensbewaking. Binnen geven tentoonstellingen inzicht in het leven in de DDR en de impact van de deling. Buiten kun je een stuk van het oorspronkelijke grensgebied bewandelen. Je wandelt hier over een ‘Kolonnenweg’, die bestaat uit betonnen platen die werden gebruikt door de grenspatrouilles. Het museum is klein, maar leerzaam. Een aanrader als je meer te weten wil komen over een recent stuk geschiedenis van Duitsland.

Wandelen in de Harz

De Harz is een echt wandelparadijs en niet voor niets een van de meest geliefde wandelregio’s van Duitsland. Er is een netwerk aan wandelpaden en je vindt er routes van allerlei niveaus. De bekendste wandelroute is Harzer-Hexen-Stieg, een langeafstandswandeling van zo’n 100 kilometer die dwars door het gebergte loopt. Daarnaast zijn er talloze kortere routes, variërend van eenvoudige boswandelingen tot uitdagende bergtochten. Ook themaroutes zoals de Harzer Grenzweg of de Goetheweg naar de Brocken, zijn populair. Ik heb een deel van de Harzer Grenzweg gelopen waar natuur en geschiedenis samenkomen.

Een leuke manier om de Harz al wandelend te ontdekken is de Harzer Wandernadel. Op 222 bezienswaardige locaties vind je stempelposten. Op deze manier kun je stempels verzamelen en uiteindelijk de ‘Harz Wandererschild’ verdienen. Zorg wel voor goede schoenen, want het terrein kan uitdagend zijn. Wil je weten waar je de stempelboekjes kunt krijgen en op welke locaties de stempelposten staan? Neem dan een kijkje op de website van de Harzer Wandelnadel.

Rammelsberg bij Goslar

Een belangrijk onderdeel van de geschiedenis van de Harz waren de mijnen. De bekendste mijn is de Rammelsberg bij Goslar, tegenwoordig UNESCO-Werelderfgoed. Hier werd meer dan duizend jaar lang erts gewonnen. Tegenwoordig zijn de mijnen een museum waar je ondergronds rondleidingen kunt volgen en leert over de mijnbouwgeschiedenis. Er zijn verschillende tours beschikbaar, waarbij je soms zelfs met een mijnwerkerslift afdaalt. Boven de grond vind je tentoonstellingen en machines die het verhaal van de mijnwerkers tot leven brengen. Een bezoek aan Rammelsberg is indrukwekkend en laat goed zien hoe zwaar het leven in de mijnen was.

Hexentanzplatz en Bodetal

Het Bodetal wordt ook wel de ‘Grand Canyon van de Harz’ genoemd en is een spectaculair natuurgebied met steile rotswanden en dichte bossen. Boven dit dal ligt de Hexentanzplatz, een hoogvlakte die volgens de legendes een ontmoetingsplek van heksen was. Tegenwoordig vind je er een kabelbaan, een dierentuin en een zomerrodelbaan. Het uitzicht over het Bodetal is schitterend en maakt de weg omhoog meer dan de moeite waard. Samen vormen de Hexentanzplatz en het Bodetal een van de populairste excursies in de Harz. Dankzij de combinatie van natuur, legendes en activiteiten is dit een bestemming die zowel gezinnen als avonturiers aanspreekt.

Ben je net als ik een liefhebber van de Duitse kerstmarkten? Dan kan ik het aanraden om tijdens de november- en decembermaanden naar de Harz af te reizen. Vooral Wernigerode en Quedlinburg staan bekend om hun sfeervolle kerstmarkten. In Quedlinburg wordt jaarlijks de Advent in den Höfen georganiseerd, waarbij tientallen binnenplaatsen worden omgetoverd tot kleine markten. Zo kom je op plekken waar je normaal gesproken als toerist niet komt. Ze zijn een leuke aanvulling op de traditionele kerstmarkt. Advent in den Höfen is alleen tijdens de adventsweekenden. Wil je dit meemaken, dan is het aan te raden om ruim van te voren al een accommodatie te boeken. Mensen uit heel Duitsland komen speciaal hiervoor naar Quedlinburg. Lees mijn verslag over de kerstmarkt van Quedlinburg.

Net zo sfeervol is de kerstmarkt van Wernigerode. Met het historische Rathaus op de achtergrond is dit ook een unieke setting. Ook Goslar en Clausthal-Zellerfeld hebben gezellige markten die bezoekers in de kerststemming brengen. De combinatie van historische vakwerkhuizen en feestelijke verlichting maakt de kerstsfeer in de Harz extra bijzonder.

De Harz is een paradijs voor natuurliefhebbers. Vooral in de lente en zomer staat de regio in bloei en kleuren de bergen vol bloemen. In de herfst zorgen de bossen voor een prachtig palet van geel, oranje en rood. Zelfs in de winter heeft de Harz charme, met besneeuwde toppen en bevroren dalen. Tijdens een bezoek merk je hoe veelzijdig de natuur hier is, van dichte bossen en berglandschappen tot rivieren en rotsformaties.

Bossen in de Harz

Tijdens wandelingen door de Harz valt direct op dat grote delen van de sparrenbossen zijn afgestorven. De boosdoener is de schorskever, die zich door de sapkanalen van de bomen vreet. Normaal verdedigen sparren zich met hars, maar door droogte en hitte werkt dit afweermechanisme niet meer. Hele stukken bos ogen daardoor kaal en triest. Toch heeft dit proces ook een positieve kant: de sparren zijn ooit massaal aangeplant voor de mijnbouw en wederopbouw, terwijl de Harz van oorsprong veel gevarieerder was. In het Nationalpark Harz laat men de natuur haar gang gaan en ontstaat ruimte voor loofbomen, kruiden en planten die de biodiversiteit vergroten.

Welke dieren leven in de Harz?

De Harz is rijk aan dierenleven. Met wat geluk kom je bijzondere soorten tegen, zoals de lynx die hier tussen 2000 en 2005 opnieuw werd uitgezet. De populatie groeit langzaam, al blijft het lastig om er één in het wild te spotten. Ook de Europese wilde kat leeft hier weer, net als de zwarte ooievaar die langzaam terugkeert. Daarnaast broeden er roofvogels zoals slechtvalk en dwerguil en wemelt het in de zomer van de vlinders, waaronder de zeldzame koninginnenpage. Grotere dieren als herten, reeën, wilde zwijnen en vossen zijn er volop, al zie je die niet altijd. Wij kwamen onderweg vooral hazelwormen tegen en op de Brocken viel het grote aantal sluipwespen op, die gelukkig ongevaarlijk zijn.

De Harz is goed bereikbaar vanuit Nederland en België. Met de auto rijd je in ongeveer vier tot zes uur naar steden als Goslar, Wernigerode of Quedlinburg. Via de Duitse snelwegen kom je snel in de buurt en het laatste stuk gaat over provinciale wegen door het middelgebergte. Ook met de trein is de Harz bereikbaar, al zul je vaak een keer moeten overstappen, bijvoorbeeld in Hannover of Magdeburg. Voor reizigers die vliegen, zijn luchthavens als Hannover en Leipzig goede opties. Vanuit daar kun je eenvoudig verder reizen met een huurauto of openbaar vervoer.

In de Harz vind je een breed aanbod aan accommodaties. Van knusse pensions en vakantiehuisjes tot luxe hotels in historische stadjes: er is voor ieder budget iets te vinden. In de grotere steden zoals Wernigerode, Quedlinburg en Goslar heb je veel keuze, maar ook in kleinere dorpen kun je sfeervol overnachten. Wie van natuur houdt, kan kiezen voor een accommodatie midden in het bos of bij een meer. In de winter zijn er hotels die zich richten op wintersporters, terwijl in de zomer juist wandelaars centraal staan. Boek in het hoogseizoen en rond kerst wel op tijd, want de Harz is dan populair.

Inmiddels ben ik al een aantal maal in de Harz geweest en heb ik op verschillende plekken mogen overnachten. Hieronder vind je een aantal hotels waar ik goede ervaringen mee heb:

• Wyndham Garden Quedlinburg Stadtschloss – hotel aan de rand van de Altstadt van Quedlinburg
• Best Western Hotel Schlossmühle – direct onder de Schlossberg in Quedlinburg
• HKK Hotel – centraal gelegen in Wernigerode
• Bodeblick – sprookjesachtig hotel in het idyllische Bodetal
• Der Kräuterhof – direct aan het station van de Brockenbahn bij Drei Annen
• Brockenhotel – op de top van de hoogste berg van de Harz
• Klosterhotel Walkenried – op loopafstand van Kloster Walkenried
• Forsthaus – hotel in Braunlage

Disclaimer: Een deel van mijn bezoeken aan de Harz zijn tot stand gekomen in samenwerking met Reiseland Sachsen-Anhalt, Harzer Tourismusverband e.V., Quedlinburg-Tourismus-Marketing, Wandern im Harz. en Holland Mind. Alles wat je in dit artikel leest is mijn persoonlijke mening/ervaring.