Industrieel erfgoed in Duisburg

Als er één plek is die het industriële verleden van Duisburg samenvat, dan is het wel Landschaftspark Duisburg-Nord. Ooit stond hier het Meidericher Hüttenwerk, waar ruwijzer werd geproduceerd. In de vijf hoogovens van het voormalige Thyssen-terrein werd tussen 1901 en 1985 zo’n 37 miljoen ton ijzer gesmolten. Meer dan 3.500 arbeiders werkten hier onder zware omstandigheden. Na de sluiting werd het terrein niet gesloopt, maar kreeg het een nieuw leven als openbaar park. Inmiddels trekt het meer dan een miljoen bezoekers per jaar. Je kunt er vrij rondlopen tussen leidingen, silo’s en fabriekshallen of deelnemen aan een interessante rondleiding.

Hoogoven 5 is nu een uitzichtpunt dat je via trappen kunt beklimmen. In de oude gasopslag is een duiktank gebouwd, de ijzerbunkers zijn ingericht als klettergarten, en op het terrein vind je onder andere een klimwand, speelhallen en een openluchtbioscoop. Er worden festivals en concerten georganiseerd, waaronder het Traumzeit Festival en de Nacht van het Industrieel Erfgoed.

’s Avonds verandert de vibe op het terrein. Zodra de zon onder is, wordt het complex verlicht door lichtinstallaties. Dat levert prachtige beelden op, zeker bij helder weer. Voor mij is dit een van de sterkste voorbeelden van geslaagd hergebruik van industrieel erfgoed. En het mooiste: het park is gratis toegankelijk en dag en nacht open.

De Innenhafen was ooit het economische hart van Duisburg en maakte deel uit van de grootste binnenhaven ter wereld. Het gebied stond bekend als de graanschuur van het Ruhrgebied. Schepen losten hier dagelijks hout, graan en andere goederen, die vervolgens per trein of kar verder werden vervoerd. Toen de molens en opslagfaciliteiten in de jaren zestig steeds vaker stil kwamen te liggen, raakte het gebied langzaam in verval.

Halverwege de jaren negentig begon de herontwikkeling van het havengebied, onder leiding van de Britse architect Sir Norman Foster. De oude pakhuizen en silo’s bleven grotendeels behouden en kregen een nieuwe functie als kantoor, restaurant of museum. Tegelijkertijd verscheen er moderne architectuur, zoals het opvallende Five Boats-complex.

Tegenwoordig is de Innenhafen een goed voorbeeld van geslaagde stadsvernieuwing met behoud van industrieel erfgoed. Je kunt er wandelen langs het water, iets drinken op een terras of een museum bezoeken. Het Kultur- und Stadthistorisches Museum is hier gevestigd, net als het Museum Küppersmühle voor Moderne Kunst in een voormalig graanpakhuis. De combinatie van baksteen, staal en glas geeft het gebied een karakteristieke uitstraling.

Sommige industriële elementen zijn bewust behouden, zoals oude kraaninstallaties en bruggen. De jachthaven, het uitzicht op de moderne gebouwen en de aanwezigheid van vogels als zwanen en aalscholvers geven het gebied een ontspannen sfeer. Gedurende het jaar vinden er ook kleinschalige evenementen plaats, waaronder een havenfestival, een markt en culturele programmering tijdens de ExtraSchicht.

Op een voormalige slakkenberg in het zuiden van Duisburg staat een kunstwerk dat evenveel weg heeft van een achtbaan als van een uitkijkpunt. Tiger & Turtle – Magic Mountain is een stalen sculptuur in de vorm van een looping-achtbaan. In plaats van erin te zitten, wandel je er zelf overheen. Het kunstwerk werd in 2011 geopend als onderdeel van het culturele jaar Ruhr.2010 en is ontworpen door kunstenaars Heike Mutter en Ulrich Genth.

De locatie van dit kunstwerk is bewust gekozen. De heuvel is gevormd uit het afval van een voormalige zinkfabriek die in 2005 werd gesloten. Rondom zie je nog altijd bedrijvigheid, met opslagterreinen, spoorlijnen en de silhouetten van staalindustrie in de verte. Vanaf de bovenste treden heb je uitzicht op het stadscentrum van Duisburg, de Rijn, en bij helder weer zelfs tot aan Düsseldorf.

’s Avonds wordt het kunstwerk fraai verlicht met 880 leds in de leuningen, waardoor het verandert in een helder, bijna futuristisch silhouet tegen de horizon. Tiger & Turtle is dag en nacht vrij toegankelijk en geldt inmiddels als een modern symbool van hoe kunst en industrieel erfgoed elkaar kunnen versterken.

Ruhrort is een wijk met een lange industriële geschiedenis. Hier komen de Rijn en de Ruhr samen. Al in de 18e eeuw ontstond op deze plek een van de belangrijkste binnenhavens van Europa. De wijk groeide mee met de opkomst van de industrie in het Ruhrgebied en ontwikkelde zich tot een knooppunt voor goederenvervoer over water. Nog altijd zie je hier nog veel terug van dat verleden. Langs de havenkades staan oude kraansystemen, pakhuizen en sleepboten. Sommige constructies worden nog steeds gebruikt, anderen zijn slechts een herinnering aan de binnenvaart van het Ruhrort.

Wie meer wil weten over die geschiedenis, kan terecht in het Museum der Deutschen Binnenschifffahrt. Dit museum is gevestigd in een voormalig art-nouveaubadhuis uit 1910. Het museum herbergt de grootste collectie over binnenvaart in Duitsland. Je vindt er schaalmodellen van schepen, havens en werven, historische werktuigen en informatie over de binnenvaart vanaf de steentijd tot nu.

Vlak bij het museum, aan de havenmond, liggen ook drie museumschepen afgemeerd. Hier kun je onder andere de Oscar Huber, de laatste raderstoomsleepboot op de Rijn, van dichtbij bekijken. Ook de stoom-aangedreven baggermachine Minden en het kraanschip Fendel 147 zijn toegankelijk.

Misschien is Ruhrort niet de mooiste wijk van Duisburg, maar het is zeker de moeite waard om te bezoeken.

Langs de Rijn, iets ten zuiden van Ruhrort, ligt het RheinPark. Dit gebied hoorde ooit bij de zware industrie van Duisburg. Waar vroeger een walserij en haveninstallaties stonden, vind je nu een groen park van zestig hectare. De industriële structuren zijn niet verdwenen. Nog altijd zie je oude spoorlijnen, kraanconstructies en betonnen resten van de vroegere ertsbunkers.

Veel van deze overblijfselen zijn inmiddels bedekt met graffiti. In combinatie met de grote open ruimtes en het uitzicht op de Rijn is het RheinPark uitgegroeid tot een populaire plek voor streetart. Naast de graffitikunst vind je er ook ruimte voor sport en ontspanning. Het park trekt wandelaars, skaters, klimmers en beachvolleyballers. Langs de 1,4 kilometer lange promenade kun je uitkijken over de Rijn en de passerende binnenvaartschepen. Er is een klein zandstrand en een café waar je op zonnige dagen buiten kunt zitten

In het noorden van Duisburg ligt de Alsumer Berg, een kunstmatige heuvel van vijftig meter hoog. Ooit stond hier het dorp Alsum, maar dat werd tijdens de Tweede Wereldoorlog grotendeels verwoest. Door mijnbouw zakte de bodem weg en werd het gebied onbewoonbaar. In de jaren daarna gebruikte men het terrein als stortplaats. Rond 1980 werd de heuvel afgedekt en beplant.

Vandaag is het een populair uitkijkpunt. Vanaf de top zie je de Rijn, het spoorwegnet en de hoogovens van ThyssenKrupp. Dit is de grootste staalproductielocatie van Europa. De heuvel ligt midden in het industriële landschap en trekt zowel wandelaars als fietsers die het Ruhrgebied vanuit een ander perspectief willen bekijken.

Naast de bekende plekken zijn er in Duisburg nog veel meer locaties waar je sporen van het industriële verleden kunt tegenkomen. Denk aan oude spoorbruggen, verlaten laadperrons of vervallen gebouwen die inmiddels zijn overgenomen door graffiti. Niet alles is toegankelijk, maar tijdens wandelingen of fietstochten door de stad kom je geregeld dit soort details tegen.

Een bijzonder voorbeeld is de Rheinpreußensiedlung, een voormalige mijnwerkerskolonie bij de steenkolenmijn Rheinpreußen. In 1903 werd deze wijk gebouwd om arbeiders uit onder meer Silezië, Oostenrijk-Hongarije en Nederland onder te brengen. Het leven in de kolonie werd streng gereguleerd. Huizen en tuinen werden wekelijks gecontroleerd en bewoners kregen premies voor goed onderhoud.

Toen de mijnbouw verdween, dreigde de wijk gesloopt te worden. In 1968 waren al ruim duizend woningen afgebroken. De overgebleven bewoners kwamen in verzet, organiseerden protestacties en gingen zelfs in hongerstaking. Uiteindelijk kocht de stad Duisburg in 1979 de resterende huizen, die inmiddels onder monumentenzorg vallen. Tegenwoordig zijn de woningen in handen van de bewoners en is de wijk onderdeel van de Route der Industriekultur.

Duisburg maakt deel uit van de Route der Industriekultur, een netwerk van meer dan vijftig locaties verspreid over het Ruhrgebied. De route laat zien hoe de regio werd gevormd door steenkool, staal en arbeid. Je reist langs voormalige mijnen, hoogovens, spoorlijnen en fabrieksterreinen die nu zijn omgevormd tot musea, parken of culturele centra.

In Duisburg zijn onder andere Landschaftspark Duisburg-Nord, de Innenhafen, het Museum der Deutschen Binnenschifffahrt en de Rheinpreußensiedlung opgenomen in de route. Maar ook buiten de stad liggen bekende locaties, zoals de Zeche Zollverein in Essen, een voormalige steenkoolmijn die nu geldt als icoon van industriecultuur en zelfs op de werelderfgoedlijst van UNESCO staat.

Andere populaire stops zijn de Gasometer in Oberhausen, het hoogovencomplex Henrichshütte in Hattingen en de Jahrhunderthalle in Bochum. Elke plek vertelt op zijn eigen manier het verhaal van een regio die decennialang het industriële hart van Europa vormde.

Meer informatie, kaarten en thematische routes vind je op route-industriekultur.ruhr.

Disclaimer: Mijn reis naar Duisburg is tot stand gekomen in samenwerking met Duisburg Tourismus. Alles wat je leest is mijn persoonlijke mening/ervaring.