Hattusa in Turkije – UNESCO-site en hoofdstad van de Hettieten

Hattusa was de hoofdstad van het Hettitische rijk, een machtige beschaving die rond 1650 tot 1200 v.Chr. grote delen van Anatolië en het Midden-Oosten beheerste. De stad lag op een strategische plek tussen heuvels en rivieren en groeide uit tot een belangrijk religieus en politiek centrum. Hattusa bestond uit tempels, paleizen, woonwijken en indrukwekkende stadsmuren met meerdere poorten.

In de 13e eeuw v.Chr. begon het Hettitische rijk te verzwakken. Mogelijk door interne onrust, droogte of vijandige invallen raakte ook Hattusa in verval. Rond 1200 v.Chr. werd de stad grotendeels verwoest en verlaten. Eeuwenlang bleef het gebied onbewoond en raakte in de vergetelheid. Pas in de 19e en 20e eeuw werd het gebied opnieuw ontdekt en opgegraven. In 1986 werd Hattusa opgenomen op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Vandaag de dag kun je er nog steeds wandelen langs ruïnes van tempels, stadspoorten en een ondergrondse tunnel. Hattusa behoort tot de belangrijkste archeologische sites van Turkije.

Hattusa is geen compacte opgraving, maar een uitgestrekte archeologische stad met meerdere toegangspoorten, tempels, paleizen en heiligdommen verspreid over het landschap. De meeste bezoekers volgen met de auto een vaste route langs de belangrijkste plekken. Onderweg kun je op verschillende punten uitstappen voor korte wandelingen en om de ruïnes van dichtbij te bekijken. Bij de ingang staan informatieborden over de route en je kunt bij de kassa een plattegrond vragen.

De Grote Tempel

In de benedenstad lag het religieuze hart van Hattusa: de Grote Tempel. Deze tempel was gewijd aan de stormgod Teshub en de zonnegodin van Arinna. Rond de centrale binnenplaats lagen ruim 200 opslagkamers, bedoeld voor offers als olie, graan en wijn. De fundamenten van de tempel zijn nog goed zichtbaar. In 1907 werd hier het beroemde zilveren reliëf van de stormgod gevonden. Dit reliëf is tegenwoordig te zien in het Archeologisch Museum van Istanbul.

Bij de ingang van de tempel vind je een leeuwenbekken, een stenen waterbak met gebeeldhouwde leeuwenkoppen. Ze dienden mogelijk voor rituele reiniging of als symbolisch afschrikmiddel tegen kwaad. Opvallend is ook de groene steen, een gepolijste blok dioriet of serpentijn in een kleine kamer van de Grote Tempel. Het is een mysterieuze steen. Niet vanwege wat we weten, maar juist wat we niet weten. De exacte functie van de steen is namelijk onbekend.

De Leeuwenpoort

De Leeuwenpoort (Aslanlı Kapı) is een van de belangrijkste stadspoorten van Hattusa en ligt aan de zuidwestkant van de bovenstad. De naam verwijst naar twee gebeeldhouwde leeuwen van basalt die aan weerszijden van de doorgang staan. In de Hettitische cultuur stonden leeuwen symbool voor kracht, bescherming en koninklijke macht. De koppen zijn volledig in reliëf uitgewerkt, de lichamen iets vlakker in de muur gehouwen.

Hoewel de leeuwen door de eeuwen heen deels beschadigd raakten, zijn ze nog steeds indrukwekkend. De poort maakt onderdeel uit van de verdedigingsmuur die rondom de bovenstad liep. Wie via de Leeuwenpoort binnenkwam, wist dat hij een belangrijke en goed beschermde hoofdstad betrad.

Yerkapı en de Sfinxpoort

Yerkapı is een kunstmatig verhoogd platform op een strategisch punt van de stadsmuur. Het bestaat uit een 30 meter hoge aarden wal en bevat aan de binnenzijde een smalle tunnel van circa 70 meter lang. Deze doorgang loopt recht onder het bouwwerk door en was waarschijnlijk bedoeld als gecontroleerde toegang of onderdeel van rituelen. Vanaf Yerkapı heb je uitzicht over de vallei en zijn de contouren van de oude stad goed zichtbaar.

Bovenop Yerkapı bevond zich de Sfinxpoort, die toegang gaf tot de bovenstad. Aan beide zijden van de poort stonden oorspronkelijk twee gebeeldhouwde sfinxen. De beelden werden begin 20e eeuw ontdekt. Eén werd destijds naar Duitsland gebracht voor restauratie, maar keerde in 2011 na onderhandelingen terug naar Turkije. Beide originele sfinxen bevinden zich nu in het Museum voor Anatolische Beschavingen in Ankara. Op de oorspronkelijke plek zijn replica’s geplaatst.

De Koningspoort

De Koningspoort (Kral Kapısı) ligt aan de oostkant van Hattusa en was een van de hoofdpoorten van de bovenstad. Aan de binnenkant van de poort is een reliëf te zien van een gewapende figuur. Het is onduidelijk wie deze figuur moet voorstellen. Misschien een god, misschien een koning. Het originele reliëf werd begin 20e eeuw naar Ankara gebracht en staat nu in het Museum voor Anatolische Beschavingen. In Hattusa zelf zie je een nauwkeurige kopie op de oorspronkelijke plek.

De poort is nog grotendeels intact en laat goed zien hoe indrukwekkend de stadsverdediging destijds moet zijn geweest. Achter deze toegang begon het deel van Hattusa met tempels en andere belangrijke gebouwen.

Hiërogliefenkamer

De Hiërogliefenkamer werd in 1988 opgegraven en zo goed mogelijk hersteld. Op de muren zie je reliëfs en inscripties in het Luwisch, een oude taal uit Anatolië. Op de achterwand staat een man onder een gevleugelde zon. Dat zou een zonnegod kunnen zijn of koning Suppiluliuma in een priesterrol. Aan de linkerzijde zie je een krijger met speer en een tekst met de naam “Grootkoning Suppiluliuma”. Rechts staat een langere tekst waarin onder meer militaire successen en rituelen worden genoemd.

In die tekst wordt ook gesproken over een ‘goddelijk aarden pad’. Wat dat precies betekent is onbekend, maar het lijkt te gaan om een symbolisch pad dat de wereld van de levenden verbond met de onderwereld. Het zou deel kunnen zijn geweest van religieuze ceremonies of koninklijke rituelen.

Paleiscomplexen en stadsmuren

In het hart van Hattusa lag Büyükkale, de koninklijke citadel en het bestuurlijke centrum van het Hettitische rijk. Hier stonden de paleizen, archieven en administratieve gebouwen. Er zijn duizenden kleitabletten gevonden die inzicht geven in het dagelijks bestuur. Aan de noordzijde ligt Büyükkaya, een heuvel met bewoning vanaf het 5e millennium v.Chr. Tijdens de Hettitische tijd werd het gebruikt als woonzone of opslagplaats. Aan de zuidwestkant ligt Sarıkale, een versterkte rotsformatie die waarschijnlijk een rituele of verdedigende functie had.

De stadsmuren van Hattusa zijn imposant en omsluiten zowel de boven- als benedenstad. Sommige delen zijn gereconstrueerd. Ze zijn opgebouwd uit natuursteen en lemen bakstenen, een bouwwijze die kenmerkend was voor de Hettieten.

Yazılıkaya

Slechts een paar kilometer buiten Hattusa ligt Yazılıkaya, een heilig rotscomplex dat als buitenheiligdom diende. De belangrijkste bezienswaardigheden zijn twee natuurlijke rotskamers waarin tientallen godenfiguren in reliëf zijn uitgehouwen in de rotsen. De grootste nis (Kamer A) toont een optocht van goden en godinnen die elkaar ontmoeten in het midden. Kamer B is kleiner en werd vermoedelijk gebruikt als koninklijke herdenkingsplek. De goden zijn herkenbaar aan hun hoofddeksels en wapens, vaak voorzien van hiërogliefen.

Volgens onderzoekers was Yazılıkaya meer dan een heiligdom. Het diende ook als rituele kalender, waarbij de positionering van figuren gekoppeld was aan seizoenen en astrologie. Dit deel is inbegrepen bij je ticket voor Hattusa en de extra kilometers waard.

Hattusa was voor mij een van de plekken rond Ankara die ik absoluut met eigen ogen wilde zien. Het viel me op hoe rustig het er was. Op een paar andere bezoekers na had ik de hele archeologische site bijna voor mezelf. Als je dat bijvoorbeeld vergelijkt met de drukte in Efeze… De Leeuwenpoort en de Sfinxpoort maakten veel indruk, ook al zijn het replica’s. Ook Yazılıkaya met de reliëfs en hiërogliefen vond ik de moeite waard om te bezoeken. Vind jij oude beschavingen en geschiedenis ook interessant? Dan is dit absoluut een plek om naartoe te gaan. En je hoeft het met bijna niemand te delen.

Hattusa ligt bij het dorp Boğazkale, zo’n 200 kilometer ten oosten van Ankara. Vanuit de hoofdstad van Turkije doe je er ongeveer 3,5 uur over om Hattusa te bereiken. Onderweg rijd je via de steden Sungurlu of Çorum. Er gaan ook bussen naar deze steden, maar lokaal vervoer naar Boğazkale is beperkt. Een (huur)auto is daarom de handigste optie om Hattusa te bezoeken.

De dichtstbijzijnde plek om te overnachten is Boğazkale, het dorp dat direct naast de archeologische site ligt. Hier vind je een klein aantal eenvoudige hotels en pensions, vaak gerund door lokale families. De accommodaties zijn basic, maar liggen wel op korte afstand van Hattusa. Wie liever wat meer comfort of voorzieningen heeft, kan ervoor kiezen om in Çorum te overnachten. Deze stad ligt op ongeveer anderhalf uur rijden en biedt meer keuze in hotels, restaurants en winkels.

Zelf overnachtte ik niet in de buurt. Ik bezocht Hattusa tijdens mijn roadtrip in de regio rond Ankara. Na mijn bezoek aan deze archeologische site reed ik terug naar de Turkse hoofdstad, waar ik overnachtte. Hier vind je een overzicht van hotels in Ankara.