Lauscha: de geboorteplaats van de glazen kerstballen

Ik bezocht Lauscha tijdens een adventsweekend zodat ik het echte kerstgevoel kon meepakken. Je kunt je hier met gemak een hele dag vermaken. Ik bezocht verschillende werkplaatsen en zag van dichtbij hoe kerstballen worden geblazen en beschilderd. Uiteindelijk mocht ik zelf ook glas blazen.

Het moeilijkste was om niet alles te kopen wat ik mooi vond. Natuurlijk ging ik alsnog naar huis met een paar bijzondere stukken. Onder meer een prachtige Reflexkugel, een kerstbal in de vorm van een citroenkoekje dat mijn oma vroeger altijd bakte en een Trabant die ik onmogelijk kon laten liggen. Lauscha is gevaarlijk voor je portemonnee, maar geweldig voor je kerstboom.

Museum für Glaskunst

Het Museum für Glaskunst laat zien hoe de glasblazerstraditie in Lauscha is ontstaan en hoe deze zich heeft ontwikkeld. In het museum vind je een grote collectie kerstballen, maar ook andere glasproducten zoals glazen figuren, lampen, glazen ogen en oude gereedschappen. Lauscha staat dus niet alleen bekend om kerstdecoratie, maar om vakmanschap in het algemeen.

De tentoonstelling laat per periode zien welke technieken werden gebruikt en hoe de ontwerpen veranderden. Van eenvoudige transparante ballen tot rijk gedecoreerde ornamenten uit de DDR-tijd. Het museum is compact, maar informatief en ideaal om te combineren met een bezoek aan de glaswerkplaatsen in de omgeving.

Elias Glashütte (Farbglashütte Lauscha)

Onder het Museum für Glaskunst ligt de Elias Glashütte, een actieve glaswerkplaats met een grote winkel. In de Schauwerkstatt zie je glasblazers van dichtbij aan het werk. Het tempo waarin een kerstbal vorm krijgt is indrukwekkend: een gloeiende druppel glas verandert binnen seconden in een perfect ornament. Alles wordt door de mens gedaan. Hierdoor realiseer je waarom deze producten duurder zijn dan wat je in winkels thuis ziet. Dit is handwerk, geen massaproductie.

Een leuk onderdeel is het Elias-Theater, een korte multimediale show waarin je op een eenvoudige manier het verhaal van de glasblazerij en de geschiedenis van Lauscha te zien krijgt. Elias (de uitvinder van de ‘Glasmurmel’) neemt je mee door de tijd en laat zien hoe het dorp uitgroeide tot het centrum van de kerstbalproductie

Ook is het heel leuk om zelf een kerstbal te blazen. Je kiest een kleur, krijgt uitleg, en blaast onder begeleiding je eigen glasbal. Het is verrassend lastig om precies genoeg lucht te geven, maar het resultaat is een persoonlijk souvenir dat je zo mee naar huis kunt nemen. Zeker doen als je Lauscha bezoekt.

De Glashütte is geen toeristische attractie die altijd hetzelfde laat zien. Het blijft een echt productiebedrijf. Soms wordt er niet geblazen omdat de ovens worden gevuld, maar dan kun je altijd kijken bij de glasblazers aan de branders die sierobjecten maken.

Glaszentrum Lauscha

Een andere plek waar glas wordt geproduceerd is Glaszentrum Lauscha. Hier zie je op verschillende plekken glasblazers werken aan de ovens terwijl het hete glas wordt gevormd tot drinkglazen, vazen of decoratieve stukken.

Wat dit centrum bijzonder maakt, is dat je altijd iets ziet gebeuren. Op de glasmakerij-galerij kijk je uit over de ovens, waar glasblazers werken met temperaturen tot 1.400 graden. Een gloeiende klomp glas wordt hier met simpele tools en ervaring tot drinkglazen, vazen of decoratie gevormd. Aan een andere werkplaats zie je glasgestalters die uit dunne gekleurde glasstaven kleine figuren en sierobjecten maken en ze vervolgens beschilderen. Alles gebeurt met de hand en elk stuk is anders.

Naast de demonstraties is er een grote winkel met duizenden glasproducten. Van Waldglas en sierobjecten tot mondgeblazen kerstdecoratie. Handwerk dat nog steeds met traditionele technieken wordt gemaakt. Unieker dan dit vind je het niet.

Begehbare Glaskugel

In Lauscha staat een Begehbare Glaskugel: een enorme kerstbal waar je doorheen kan lopen. De installatie staat op het Hüttenplatz, de plek waar ooit de eerste glashütte van Lauscha stond. De constructie bestaat uit een open metalen structuur met een lichte binnenruimte. Het is vooral een leuk object om even te bekijken of een foto bij te maken.

De kerstbal is onderdeel van een project waarbij op meerdere locaties in de regio grote lichtobjecten worden geplaatst. Hiermee willen ze de traditie van het glasblazen zichtbaarder maken en Lauscha eren als geboorteplaats van de glazen kerstbal.

Lauschaer Kugelmarkt, de kerstmarkt van Lauscha

Tijdens de eerste twee adventsweekenden verandert Lauscha in een groot openluchtatelier. De Lauschaer Kugelmarkt is een kerstmarkt die volledig draait om glas en kerstballen. In het centrum staan kraampjes van glasblazers die hun nieuwste creaties verkopen.

De markt loopt door het centrum langs meerdere glasateliers. Daardoor voelt het minder als één plein en meer als een route langs verschillende glaslocaties. Je ziet overal handgemaakt glas, van klassieke kerstballen tot unieke ontwerpen die je niet snel in een winkel vindt. Natuurlijk zijn er ook plekken met Glühwein of iets te eten, maar de markt draait vooral om glas. Dit is dé plek om een bijzondere kerstbal te kopen, rechtstreeks bij de maker. Ik vond hier een prachtige witte Trabant als kerstbal. Deze kon ik absoluut niet laten liggen en deze hangt nu jaarlijks in mijn kerstboom.

Openingstijden 2025
Lauschaer Kugelmarkt vindt plaats op zaterdag en zondag 29 november en 30 november en op zaterdag en zondag 6 december en 7 december.
Tijden: van 10.00 tot 18.00 uur.

Parkeren en vervoer
Tijdens deze weekenden is Lauscha erg populair en parkeren in het centrum lukt bijna nooit. Je parkeert buiten het dorp en gaat te voet verder of maakt gebruik van pendelbussen. Houd er rekening mee dat delen van de route geen voetpad hebben en je een stukje langs de weg loopt. Stevige schoenen zijn handig.

In Lauscha zelf zijn maar een paar accommodaties te vinden. Meestal gaat het om kleine pensions en vakantiewoningen. Zeker in de winterperiode zitten deze snel vol. Zelf sliep ik daarom in Neuhaus am Rennweg, een plaats op slechts tien minuten rijden van Lauscha.

Ik verbleef in Hotel Schieferhof – GlasLust, een boutiquehotel aan de Rennsteig. De kamers hebben elk een eigen thema. Ik sliep in het Lesezimmer, ingericht met boeken, een zithoek en een kleine open haard. Andere kamers hebben bijvoorbeeld een erker, bad op de kamer of zelfs een open haard. Het ontbijt is goed en het hotel heeft een restaurant dat werkt met regionale producten.

Lauscha is een klein dorp midden in het Thüringer Wald. Het ligt tussen bossen en heuvels, bijna verstopt in een dal. In 1597 werd hier de eerste glasblazerij geopend. Dankzij het zuivere kwartszand en de grote hoeveelheid hout voor de ovens was dit een ideale plek voor glasproductie. Glasblazen gebeurde in het begin in kleine werkplaatsen bij mensen thuis. De oven stond in het midden van het huis en hele families werkten samen aan drinkglazen, kralen en kleine objecten.

Lauscha is niet alleen het centrum van de glazen kerstbal, maar ook van andere glasuitvindingen zoals glazen knikkers (Glasmurmel). Glasblazer Elias Greiner-Vetters Sohn ontdekte dat hij kleine druppels glas perfect rond kon vormen. Dit maakte knikkers plots betaalbaar en kleurrijk. Ook de productie van glazen kralen en zelfs glazen ogen voor poppen en later voor medische toepassingen vond hier plaats. Lauscha groeide uit tot een centrum van glaskunst dat tot vandaag nog steeds uniek is. Oude technieken worden doorgegeven van generatie op generatie en veel werkplaatsen produceren nog met de hand.

Geboorteplaats voor de glazen kerstballen

De glazen kerstbal is hier eigenlijk per toeval ontstaan. In de negentiende eeuw versierden mensen hun kerstboom met appels, noten en koek. Niet iedereen kon zich dit veroorloven. Een glasblazer uit Lauscha besloot rond 1847 fruit en noten na te maken van glas. Hij blies dunne glazen vormen, vulde ze met zilvernitraat zodat ze glansden en kleurde ze aan de buitenkant. Het idee sloeg aan en de productie breidde zich uit van eenvoudige bollen naar sterren, vogeltjes en figuren.

Vanaf 1880 werden de kerstballen vanuit Lauscha geëxporteerd naar de rest van Europa en later ook naar Amerika. In New York lagen ze rond 1900 al in de warenhuizen van Woolworth. Lauscha werd hét centrum voor glazen kerstversiering. Tot op de dag van vandaag komen veel traditionele ballen uit deze streek.

Reflexkugeln

Een bijzondere variant die je vooral in Lauscha ziet zijn de Reflexkugeln. Dit zijn kerstballen met een holle inkeping aan één kant. Glasblazers maakten deze inkeping met de mond tijdens het blazen. De vorm reflecteert licht waardoor de kerstboom meer ging schitteren. In de DDR-tijd waren Reflexkugeln veel gevraagd en werd de productie opgeschaald, maar nog steeds worden ze met de hand gemaakt. Let tijdens je bezoek eens op details: sommige Reflexkugeln hebben minuscule zilverlaagjes aan de binnenkant en worden met penseel beschilderd. Elk exemplaar is anders en dat maakt ze populair.

Wat het extra bijzonder maakt: er zijn nog maar twee glasblazers ter wereld die deze techniek beheersen. De kans is groot dat dit ambacht over een paar jaar verdwijnt en dat de productie volledig machinaal wordt. Persoonlijk vind ik de handgemaakte varianten veel mooier dan de fabrieksexemplaren.

De kerstballen zijn dun en heel kwetsbaar. Ze zijn prijzig, maar iedere bal is uniek en wordt handmatig beschilderd. Als je er graag een paar in je boom wilt hebben, wacht dan niet te lang. En wees voorzichtig… ze breken ontzettend snel. Helaas spreek ik uit eigen ervaring.

Mijn bezoek aan Lauscha was onderdeel van een toffe winterreis door Thüringen. Het glasblazen en de kerstballen waren bijzonder om te zien, maar er is in deze regio nog veel meer te doen. In het Thüringer Wald kun je mooie wandelingen maken en zelfs met husky’s op pad gaan. Daarnaast maakte ik een ritje met de historische Thüringer Bergbahn, een kabelspoorweg die rustig de berg op gaat terwijl het landschap steeds witter wordt.

In kleine dorpen zie je al vroeg versierde etalages en in de steden hangt een gemoedelijke sfeer. Ik bezocht meerdere kerstmarkten, waaronder de Erfurter Weihnachtsmarkt. Met de Dom op de achtergrond is dit echt een prachtige locatie. Daarnaast bezocht ik de kerstmarkt van Eisenach en de historische kerstmarkt op de Wartburg. Je merkt dat de winterperiode hier leeft. Dat maakt Thüringen een verrassend leuke bestemming voor een wintertrip.

Waar ligt Lauscha precies?
Lauscha ligt in het zuiden van Thüringen in Duitsland, midden in het bosrijke Thüringer Wald. Het dorp ligt tussen heuvels in een smal dal en is bereikbaar via Neuhaus am Rennweg of Sonneberg.

Waarom staat Lauscha bekend om kerstballen?
In de negentiende eeuw blies een glasblazer hier voor het eerst glazen kerstballen als alternatief voor appels en noten in de kerstboom. De techniek verspreidde zich snel en Lauscha groeide uit tot het centrum van mondgeblazen kerstdecoratie.

Kun je in Lauscha zelf een kerstbal blazen?
Ja. Bij Elias Glashütte kun je onder begeleiding je eigen kerstbal blazen. Je kiest een kleur, krijgt uitleg en neemt het ornament dezelfde dag mee naar huis.

Wanneer is de Lauschaer Kugelmarkt?
De Kugelmarkt vindt plaats tijdens de eerste twee adventsweekenden. De markt opent beide dagen van 10.00 tot 18.00 uur.

Is parkeren in Lauscha mogelijk tijdens de Kugelmarkt?
Parkeren in het centrum lukt meestal niet. Bezoekers parkeren buiten het dorp en gaan verder met een pendelbus of lopen een stukje. Houd rekening met stukken zonder voetpad.

Zijn kerstballen in Lauscha duurder dan in winkels thuis?
Ja. Alle kerstballen en glasproducten worden met de hand gemaakt door glasblazers. Je betaalt voor ambacht, niet voor massaproductie.

Kun je Lauscha ook buiten de kerstperiode bezoeken?
Zeker. De glasblazerijen en winkels zijn het hele jaar geopend. Het dorp voelt minder feestelijk dan in december, maar de glasateliers en demonstraties zijn net zo interessant.

Disclaimer: Mijn bezoek aan Lauscha is tot stand gekomen in samenwerking met Thüringen Entdecken. Alles wat je in dit artikel leest is mijn persoonlijke mening/ervaring.