Doel, een spookstad bij Antwerpen

De eerste vermelding van Doel stamt uit 1267, toen het nog bekend stond als De Doolen. Het dorp lag toen op eilandjes in de Schelde waar turf werd gewonnen. Door de turfafgravingen ontstond gevaar voor overstromingen. Om het dorp te beschermen werden dijken en polders aangelegd en verschoof de woonkern naar de huidige ligging.

In de twintigste eeuw werd Doel een levendig dorp, maar dat veranderde in de jaren zestig toen plannen voor de uitbreiding van de haven van Antwerpen bekend werden. Er kwam een bouwverbod waardoor woningen verouderden en langzaam leeg kwamen te staan. In 1969 begon de bouw van de kerncentrale op een kilometer van het dorp.

Vanaf de jaren zeventig werden huizen onteigend en vertrokken veel bewoners. In 1999 besloot de Vlaamse regering dat Doel moest verdwijnen voor de havenuitbreiding. Een lange juridische strijd volgde, maar in 2022 werd duidelijk dat het dorp mag blijven bestaan. Er komt een groene bufferzone tussen Doel en de haven.

Op ongeveer een kilometer van het dorp staat de kerncentrale van Doel. De vier koeltorens zijn vanuit veel plekken in de omgeving zichtbaar en vormen een opvallend decor bij het dorp. Voor veel buitenstaanders is dit het beeld dat ze kennen van Doel. De kerncentrale is niet de reden dat het dorp leegliep, maar heeft wel bijgedragen aan het imago van de plek. In de loop der jaren is de centrale enkele keren negatief in het nieuws geweest, onder meer door technische problemen en tijdelijke stilleggingen van reactoren.

De haven van Antwerpen is één van de grootste van Europa. Voor de uitbreiding moesten omliggende dorpen plaatsmaken. Doel stond jarenlang op de nominatie om gesloopt te worden. Huizen raakten in verval en werden dichtgetimmerd. Street artists ontdekten het dorp en gaven de gevels kleur met muurschilderingen. Die kunst trok bezoekers, maar ook vandalen. Sommige huizen raakten zwaar beschadigd of brandden af.

Om verdere schade te voorkomen werden houten barricades vervangen door metalen platen. Daardoor verdwenen ook sommige kunstwerken. Wat bleef is een unieke mix van verlaten panden, kleurrijke graffiti en sporen van een levendig verleden.

In 2025 wonen er nog zo’n twintig mensen in Doel. De kerk uit 1772 is nog steeds in gebruik en er staan enkele goed onderhouden huizen tussen de leegstaande panden. Veel gevels zijn voorzien van kunstwerken, variërend van grote muurschilderingen tot simpele tags. Op straat kom je dagjesmensen, fietsers en fotografen tegen. Er zijn ook georganiseerde rondleidingen waarbij je meer hoort over de geschiedenis en de strijd om het dorp te behouden.

Met de auto mag je tegenwoordig Doel niet altijd zomaar inrijden. Op weekdagen tussen 18.00 en 06.00 uur en in weekenden en op feestdagen geldt dat je een Belgische e-ID nodig hebt om binnen te rijden. Fietsers en voetgangers hebben altijd toegang. Tussen 21.00 en 06.00 uur geldt een samenscholingsverbod voor groepen van meer dan drie personen. Overtreding kan een boete opleveren.

Blijf op de openbare weg en respecteer de bewoners. Het betreden van panden is verboden. Laat geen afval achter en breng geen nieuwe graffiti aan.

• De kerk van 1772 in het centrum van het dorp
• Oude gebouwen zoals het Sinte Cornelius Gesticht en de Avia garage
• Straatkunst op gevels en muren
• Uitzicht op de kerncentrale van Doel
• Verlaten straten, speelplaatsen en fotogenieke details

Toen ik Doel in 2017 bezocht reed ik via het uitgestrekte havengebied van Antwerpen. Kranen, containers en vrachtwagens bepaalden het uitzicht. Bij het binnenrijden van Doel zag ik twee poorten waar ooit slagbomen hadden gestaan. Ze waren bedoeld om ongewenste bezoekers buiten te houden in de avond. Zodra ik doorreed, verschenen de eerste verlaten huizen in beeld. Hier en daar waren sloopwerkzaamheden bezig. Ik parkeerde de auto bij de kerk en de begraafplaats. De kerk, gebouwd in 1772, is nog altijd een herkenningspunt.

Tijdens mijn wandeling moest ik even aan Tsjernobyl denken. Niet omdat de oorzaak van het verval hetzelfde is, maar vanwege de stille straten, de vervallen huizen en het gevoel dat de tijd hier heeft stilgestaan. De houten barricades die ik van eerdere foto’s kende waren inmiddels vervangen door metalen platen. Waarschijnlijk omdat het hout te makkelijk te slopen was. Daardoor waren sommige kunstwerken deels verdwenen. Door openingen zag ik hoe de inboedel compleet vernield was. Bijna alle garageboxen waren geforceerd.

In de straten herinnerden oude uithangborden aan betere tijden. De winkel van Willy de Nijs, de Avia garage met één verweerde pomp, het Sinte Cornelius Gesticht met speeltoestellen die al jaren geen kinderen hadden gezien. Zelfs de bushokjes waren vernield.

Toch was het niet helemaal stil. Er reed een bus vol toeristen door het dorp, al stapte er niemand uit. Fietsers passeerden en andere bezoekers kwamen foto’s maken. Ook zag ik enkele bewoners in hun tuin werken. Ze groetten vriendelijk, maar ik besloot ze niet lastig te vallen met vragen. Met mijn camera voelde ik me toch een beetje een ramptoerist.

Het lopen door deze lege straten had iets bijzonders. Café Doel 5 was open, maar ik besloot verder te gaan. Bij het wegrijden zag ik opnieuw de sloop. Destijds dacht ik dat Doel misschien binnen enkele jaren zou verdwijnen. Dat maakt het bijzonder dat het dorp er vandaag nog steeds is.