Een bezoek aan de Stasi gevangenis van Dresden

De Gedenkstätte Bautzner Strasse werd kort na de Tweede Wereldoorlog opgericht door de Sovjetische Geheime Dienst (KGB) als een onderzoekscentrum. Hier werden duizenden mensen gevangen gehouden, waaronder veel Nazi- en oorlogsmisdadigers. Maar ook mensen die niet positief tegenover het nieuwe regime stonden. Ze werden hier gedood of werden naar Goelag in de Sovjet-Unie gestuurd om te werken. In het begin van de jaren ’50 verlieten de Russen het pand.

In 1953 nam de Ministerium für Staatssicherheit (Stasi) het gebouw over en werd er een gevangenis van gemaakt. Tussen 1953 en 1989 hebben hier tussen de 12.000 en 15.000 mensen vastgezeten. De gevangenen werden onder onmenselijke omstandigheden verhoord. Deze verhoringen konden soms nachtenlang duren. Daarbij werd er psychologische druk uitgeoefend op de gevangenen. Zo werd er bijvoorbeeld van alles gedaan om de mensen zo min mogelijk slaap te gunnen of werd er gedreigd dat de carrières van familie op het spel stonden.

De druk werd net zo lang uitgevoerd op de mensen tot de Stasi antwoorden kreeg of de gevangene bereid was mee te werken. Vaak hield dit in dat de gevangene een spion zou worden. De DDR kende destijds vele spionnen. In 1989 had het Ministerium für Staatssicherheit maar liefst 180.000 Inoffizielle Mitarbeiter. Één op de zestig DDR-burgers was dus een spion.

Vier weken voordat de Muur viel, bezetten demonstranten het gebouw in Dresden. De Stasi kon hier niet meer gevoelige documenten vernietigen, waardoor vele documenten gered werden. De meeste cellen zijn in originele staat bewaard gebleven. Sinds 1996 valt het gebouw onder monumentenzorg en bezoekers kunnen een rondleiding krijgen door de gevangenis.

In 2013 bracht ik een bezoek aan de Gedenkstätte Bautzner Strasse. Bij het reserveren vroeg ik of het mogelijk was een rondleiding te krijgen van een ex-gevangene. Veel ex-gevangenen geven namelijk rondleidingen en vertellen over hun persoonlijke ervaringen in de gevangenis. Door de verhalen van deze mensen krijg je een idee hoe het er hier destijds aan toe ging. Een ‘leuk’ bezoek is het absoluut niet, het geeft namelijk een kijkje in de duistere zijde van de DDR.

Ik maakte kennis met Jürgen Gottschalk. Hij werd in 1951 geboren in Dresden en had een opleiding gevolgd als mijnwerker. Na zijn studie heeft hij gewerkt in een uraniummijn in Königstein. In de jaren ’70 werd hij vader van twee zonen. Nadat hij in 1979 een licentie kreeg als drukker, zette hij zijn eigen zeefdrukkerij op. Hij maakte deel uit van een groep dat zich bezig hield met Mail Art, een vorm van beeldende kunst waarbij de communicatie per post het medium is. De Stasi hield Jürgen scherp in de gaten door zijn werkzaamheden en deelnames aan tentoonstellingen. Hij, en andere kunstenaars, werden als de ‘Vijand’ omschreven in rapporten van de Stasi. In 1983 kreeg hij een verbod om zijn beroep uit te oefenen. Als protest vroeg hij op 2 februari 1984 een uitreisvisum naar West-Duitsland aan. Reden voor de Stasi om in te grijpen. Jürgen volgde de richtlijnen van de staat immers niet en had inmiddels veel contacten in het westen opgebouwd. Ook had hij vele mensen geïnspireerd met zijn Mail Art. Naar aanleiding van paragraaf 220 uit het Wetboek van Strafrecht van de DDR (publieke laster) werd Jürgen een gevangenisstraf van twee jaar en twee maanden opgelegd.

Jürgen kwam terecht in de gevangenis van Dresden en later Brandenburg. In 1985 werd hij uitgekocht door West-Duitsland en moest hij het land verlaten. Hij ging wonen in Hannover en keerde pas in 1996 terug in zijn Dresden.

Jürgen leidde ons rond door de voormalige Stasi gevangenis van Dresden en deed vertelde zijn verhaal. Het is bizar om samen met hem in de cel te staan waar hij zelf enkele maanden heeft gezeten. Wat zou er door zijn hoofd gaan op zo’n moment. Diep respect voor deze man dat hij dit soort rondleidingen geeft.

Diep onder de indruk verlaat ik de gevangenis. Hoewel het geen pleziertje is om hier rond te lopen, kan ik een bezoek aan deze gevangenis met een rondleiding van een ex-gevangene echt aanraden.

De voormalige Stasi gevangenis van Dresden is één van de vele hoogtepunten van Dresden. Ik probeerde alle hoogtepunten te verzamelen voor een geslaagde stedentrip Dresden.