Miltenberg, parel aan de Main

De geschiedenis van Miltenberg gaat ver terug. Al in de prehistorie woonden er mensen rond de ‘Mainknie’, het bochtige deel van de Main tussen het Odenwald en de Spessart. Op de Greinberg boven het Maindal zijn sporen gevonden van oude nederzettingen. De Kelten bouwden er een ringmuur, waarvan delen nog altijd zichtbaar zijn. Ook de Romeinen zagen het strategische belang van deze locatie. Zij bouwden hier de limes: de grens- en verdedigingslinie van het Romeinse Rijk. In en rond Miltenberg zijn nog restanten van Romeinse forten te vinden. De Romeinen maakten gebruik van het rode zandsteen uit de omgeving, dat later bekend zou worden als Miltenberger Sandstein.

De naam Miltenberg duikt voor het eerst op in documenten uit 1237. Door de ligging aan een handelsroute tussen Nürnberg en Frankfurt en de rivier de Main groeide de stad snel. Er werden munten geslagen en Miltenberg bood onderdak aan keizers en koningen. In de 14e eeuw kreeg de stad een stadsmuur met verdedigingstoren. Toch kende Miltenberg ook zware tijden, met plunderingen, overstromingen en stadsbranden. In de vroege nieuwe tijd vonden hier bovendien talloze heksenprocessen plaats. Zowel mannen als vrouwen werden van hekserij beschuldigd en op de brandstapel gezet.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef Miltenberg grotendeels gespaard. Daardoor is het middeleeuwse karakter goed bewaard gebleven. Vandaag de dag is het één van de belangrijkste plaatsen binnen de regio Churfranken

Wandel door de Altstadt

Een wandeling door de Altstadt is de beste manier om kennis te maken met Miltenberg. Het historische centrum is vrijwel volledig intact en ademt nog altijd de sfeer van de middeleeuwen. De hoofdstraat is autovrij, waardoor je rustig kunt rondkijken en genieten van de omgeving. Bewonder de vakwerkhuizen, smalle steegjes en verborgen hoekjes die het stadsbeeld zo bijzonder maken.

Bezoek zeker het oude stadhuis, waar vroeger reizende kooplieden hun waren aanboden. Op de gevels in de straat zie je nog steeds markeringen van oude overstromingen. Een opvallend gebouw is de parochiekerk St. Jakobus met zijn karakteristieke tweelingtorens. Deze kerk stamt uit de 13e eeuw en was de eerste in Miltenberg met een begraafplaats. Aan de kant van de Main zijn enkele historische graven zichtbaar. De kerk werd in 2004 grondig gerestaureerd, maar veel originele details zijn behouden gebleven.

Ook de Johanniskirche valt op, vooral door het gebruik van rood zandsteen. Binnen zie je bijzondere glas-in-loodramen. Een derde kerk in de Altstadt is de Franziskanerkirche, die deel uitmaakt van het voormalige Franciscanenklooster.

Alter Marktplatz met het Schnatterloch

Het hart van de Altstadt is de Alter Marktplatz. Dit plein wordt vaak het mooiste fotomotief van Miltenberg genoemd, en dat is niet voor niets. Rondom het plein staan kleurrijke vakwerkhuizen, met op de achtergrond de parochiekerk St. Jakobus. Midden op het plein staat een zandstenen fontein uit 1538, een echte blikvanger.

De bijnaam van het plein is Schnatterloch, een oud woord dat verwijst naar een grensovergang of waterafvoer. Als je vanaf het plein omhoog loopt richting de Mildenburg, passeer je de Schnatterlochturm. Onder deze toren zit een opening waar vroeger het regenwater werd afgevoerd naar de Main. Dit kanaal markeerde tevens de oude stadsgrens van Miltenberg.

Aan het plein ligt ook het Stadsmuseum (Museum Stadt Miltenberg), waar je meer leert over de geschiedenis van de stad en de regio Churfranken.

Het Schwarzviertel van Miltenberg

Het oudste deel van Miltenberg wordt het Schwarzviertel genoemd. Deze wijk ligt tussen het Schwerfeger Tor en de Alter Marktplatz en staat vol met prachtige vakwerkhuizen. De naam verwijst naar de schaduw die in de wintermaanden door de Greinberg over dit deel van de stad valt. Omdat de zon hier nauwelijks komt, kreeg het al vroeg de bijnaam ‘Schwarzviertel’ – de zwarte wijk.

Hoewel dit het oudste stadsdeel is, staat het oudste huis van Miltenberg iets verderop. Aan de Hauptstraße 136 vind je een vakwerkhuis dat in 1339 werd gebouwd. Opmerkelijk genoeg staat op de gevel het jaartal 1333, maar dat klopt historisch gezien niet.

Staffelbrunserbrunnen

Brussel heeft Manneken Pis, Miltenberg heeft de Staffelbrunserbrunnen. Vlak bij de oever van de Main staan drie plassende mannen, een knipoog naar de bijnaam van de inwoners van Miltenberg: Staffelbrunser. Deze naam ontstond tijdens carnaval, toen steden elkaar gekscherend bijnamen gaven. De Miltenbergers haalden vroeger hun water uit de Staffelbrunnen, een bron in de Altstadt. Ze werden daarom Staffelbrunnler genoemd, wat later verbasterde naar Staffelbrunser. In het lokale dialect betekent brunsen simpelweg plassen.

De fontein werd bij plaatsing met gemengde gevoelens ontvangen, maar is inmiddels uitgegroeid tot een van de bekendste bezienswaardigheden van de stad. En een populaire fotospot, zeker omdat het naastgelegen toiletgebouw vroeger groot het woord ‘WC’ op de muur had staan. Inmiddels is dit vervangen door ‘Miltenberg’, wat toch wat netter oogt op je vakantiefoto.

Mildenburg en Museum Burg Miltenberg

De Mildenburg torent al meer dan 800 jaar uit boven Miltenberg en is het herkenningspunt van de stad. De burcht werd aan het eind van de 12e eeuw gebouwd door de aartsbisschoppen van Mainz. Rondom het kasteel vestigden zich de eerste inwoners van het gebied. Dankzij de bescherming van de burchtmuren kon de stad Miltenberg ontstaan en zich verder ontwikkelen.

Door de eeuwen heen is de Mildenburg meerdere keren veroverd, verwoest en herbouwd. Het kasteel kende veel verschillende eigenaren en raakte uiteindelijk in verval. Lange tijd konden bezoekers enkel de buitenzijde bewonderen. Pas na een grondige restauratie werd de burcht in 2011 opengesteld voor het publiek.

Tegenwoordig kun je de Mildenburg weer volledig bezoeken. Vanuit het kasteel heb je een prachtig uitzicht over de stad en de Mainvallei. Binnen is Museum Burg Miltenberg gevestigd, met kunstwerken uit de 17e tot de 20e eeuw. Je kunt ook de donjon beklimmen voor een nog beter uitzicht over het dal.

Sporen van de oude stadsmuur

Ooit was Miltenberg volledig omringd door een dubbele stadsmuur met zo’n vijftig torens en poorten. Grote delen van deze verdedigingsstructuur zijn in de loop der eeuwen verdwenen, maar op veel plekken zie je nog duidelijke restanten. Verspreid door de stad kom je overblijfselen van de muur en diverse torens tegen.

Tot de meest opvallende bewaard gebleven onderdelen behoren de Mainzer Tor, Würzburger Tor, Zuckermantelturm, Schwertfegertor en de Schnatterlochturm. Deze elementen herinneren aan de tijd dat Miltenberg een belangrijke handels- en vestingstad was.

Gasthaus ‘Zum Riesen’ – de oudste herberg van Duitsland

Eén van de mooiste vakwerkhuizen in de Altstadt is het Gasthaus ‘Zum Riesen’. Deze herberg, ook wel bekend als de Fürstenherberge, geldt als de oudste herberg van Duitsland. Al in de 12e eeuw wordt het gebouw vermeld in historische documenten.

Zoals veel panden in Miltenberg kent ook ‘Zum Riesen’ een bewogen geschiedenis. In 1627 en 1629 werden twee eigenaars beschuldigd van hekserij en uiteindelijk geëxecuteerd. Door de eeuwen heen ontving de herberg tal van prominente gasten, onder wie keizer Barbarossa, keizer Lodewijk de Beier, keizer Karel IV en keizerin Maria Theresia.

Vandaag de dag kun je er nog steeds terecht voor een goede lunch of diner. Het is een sfeervolle plek waar historie en gastronomie samenkomen.

Brauhaus Faust

Ben je liefhebber van bier? Dan mag een bezoek aan Brauhaus Faust niet ontbreken. Deze brouwerij ligt in het Schwarzviertel en bestaat al meer dan 350 jaar. Daarmee is het de oudste brouwerij in het Rijn-Main-gebied. Waar veel brouwers hun bier wereldwijd willen verspreiden, blijft Faust bewust lokaal. De bieren zijn vooral in de regio verkrijgbaar.

In 2016 werd Brauhaus Faust uitgeroepen tot ‘Craft bier brouwerij van het jaar’, gevolgd door de titel ‘Brouwerij van het jaar’ in 2017. Je kunt een rondleiding boeken door de brouwerij, waarbij je meer leert over de geschiedenis en het brouwproces. Uiteraard mag een proeverij niet ontbreken.

Wil je zelf aan de slag? Kies dan voor de langere tour waarbij je je eigen bier brouwt. Deze workshop duurt zo’n zeven uur, maar aan het eind neem je wel vijf liter van je eigen bier mee naar huis.

Oude Joodse begraafplaats

In de middeleeuwen groeide Miltenberg uit tot een belangrijke handelsstad, mede dankzij de strategische ligging aan de Main en het lokale rode zandsteen. Binnen de stad speelde de Joodse gemeenschap een prominente rol, vooral op het gebied van handel en financiële zaken. Al vóór de Tweede Wereldoorlog was de gemeenschap grotendeels verdwenen.

Een stille herinnering aan deze periode is de oude Joodse begraafplaats, gelegen tussen de Burgweg en de stadsmuur. Men vermoedt dat deze plek al meer dan 600 jaar oud is. De meeste grafstenen zijn gemaakt van lokaal zandsteen en tonen de lange geschiedenis van de Joodse aanwezigheid in Miltenberg.

Holzkugelbahn in het Stadtpark

Op korte afstand van de Altstadt ligt het Stadtpark van Miltenberg. Een bosrijk gebied waar je even kunt ontsnappen aan de stad. Om meer bezoekers de natuur in te trekken, is hier een houten knikkerbaan aangelegd. In acht secties rollen ballen van beukenhout over een parcours met obstakels, bochten en houtsnijwerk. De totale lengte van de baan is ongeveer 200 meter.

Ballen kun je ter plekke kopen bij een automaat in het park. De Holzkugelbahn is niet alleen leuk voor kinderen, ook volwassenen blijven hier vaak even staan kijken of meespelen.

Wie verder de bossen in wandelt, komt uit bij de Felsensee.

Miltenberg is geen grote stad. In één dag kun je de meeste bezienswaardigheden al zien. Heb je meer tijd, dan is het zeker de moeite waard om de omgeving te verkennen. Rondom Miltenberg vind je sfeervolle dorpen, wandelpaden door het Odenwald en prachtige uitzichten over de Mainvallei.

Andere steden in Churfranken die de moeite waard zijn

Miltenberg is één van de 25 steden en dorpen in de regio Churfranken. Elke plaats heeft zijn eigen karakter en bezienswaardigheden. Enkele aanraders in de buurt zijn Amorbach, Bürgstadt en Klingenberg.

In Amorbach kun je indrukwekkende barokke gebouwen bewonderen. Een bijzonder hoogtepunt is het Templerhaus, een van de oudste vakwerkhuizen van Duitsland. Binnen zie je hoe het gebouw door de eeuwen heen is aangepast aan de bewoners die er leefden.

Bürgstadt staat bekend om zijn wijncultuur. Hier worden enkele van de beste wijnen van Duitsland geproduceerd. De Martinskapelle is een opvallende bezienswaardigheid, vooral vanwege de kleurrijke plafond- en muurschilderingen uit de 16e eeuw.

Ook Klingenberg is de moeite waard. Deze historische stad ligt tussen de wijnranken en wordt gekenmerkt door vakwerkhuizen en een charmant centrum.

Wandelen en fietsen in Churfranken

Churfranken is een paradijs voor wandelaars. De regio beschikt over een uitgebreid netwerk aan wandelroutes, waarmee je de omgeving op je eigen tempo kunt verkennen. Een van de bekendste routes is de Fränkischer Rotwein Wanderweg, een 79 kilometer lange tocht langs wijngaarden, vakwerkdorpen en uitgestrekte landschappen. In 2023 liep ik zelf een deel van deze route en was vooral onder de indruk van de uitzichten over het Main-dal.

Een andere populaire route is de Südspessartsteig, een langeafstandswandeling van 60,9 kilometer door bossen en heuvels. Daarnaast zijn er talloze kortere wandelingen beschikbaar die je gemakkelijk binnen een dag kunt doen.

Ontdek je de regio liever op een iets hoger tempo? Dan is de fiets een uitstekend alternatief. Er zijn diverse goed onderhouden fietspaden, met routes langs kastelen, kloosters en historische steden. Onderweg kun je op je gemak stoppen voor een terras of bezienswaardigheid.

Wijngaarden, wijnboeren en wijnfeesten

Franken is een van de belangrijkste wijnregio’s van Beieren. Al sinds de middeleeuwen wordt er wijn verbouwd langs de hellingen van de Main. Het landschap wordt gekenmerkt door steile wijngaarden waar verschillende druivensoorten groeien. Churfranken staat vooral bekend om zijn rode wijnen, die regelmatig in de prijzen vallen.

Voor wijnliefhebbers is dit een ideale bestemming. Je kunt wijn proeven bij lokale wijnboeren of een bezoek brengen aan een van de Weinstuben, in deze regio ook wel Häckerwirtschaften genoemd. Deze kleine wijnlokalen zijn vaak maar een paar dagen per jaar geopend. Tijdens die momenten kun je er wijn drinken in combinatie met streekgerechten, in een ongedwongen sfeer.

Vrijwel elk dorp in Churfranken organiseert eigen wijnfeesten of evenementen. Wanneer deze plaatsvinden, kun je terugvinden op de regionale Häckerkalender.

Burchten en kastelen

Verspreid door Churfranken liggen talloze burchten en kastelen. In de middeleeuwen lieten de keurvorsten en aartsbisschoppen van Mainz deze bouwwerken optrekken om hun machtsgebied te beschermen. Veel ervan zijn inmiddels vervallen tot ruïnes, maar een aantal is nog goed bewaard gebleven of zelfs in gebruik.

De bekendste is de Mildenburg in Miltenberg, die je kunt bezoeken en waar ook een museum is gevestigd. Een korte wandeling brengt je naar de Gotthardsruïne op de Gotthardberg. Vanaf de toren heb je een weids uitzicht over de omgeving.

Boven de stad Klingenberg ligt de burgruïne Clingenburg, waar je op het terras kunt genieten van een panoramisch uitzicht op het Main-dal en het Odenwald. Andere aanraders zijn de Henneburg, Collenburg en kasteel Freudenberg, die allemaal een kijkje in het verleden van de regio geven.

Disclaimer: Mijn trip naar Churfranken is tot stand gekomen in samenwerking met Churfranken E.V. Alles wat je in dit artikel leest is mijn persoonlijke mening/ervaring.