Silezië, een afwisselende provincie in Polen

De regio Silezië kent een bewogen geschiedenis en heeft een grote rijkdom aan culturele invloeden. Silezië werd bewoond door onder anderen Polen, Duitsers, Tsjechen en Joden. De tradities en gebruiken van deze volkeren vind je nog altijd terug. Het gebied behoorde in eerste instantie tot de Boheemse kroon en kwam in 990 onder het Poolse gezag. Polen viel uiteen in verschillende vorstendommen waardoor Silezië onafhankelijkheid verwierf. In de 14e eeuw kwam het weer onder Boheems gezag en een eeuw later werd het ingelijfd bij het Habsburgse Rijk. Tijdens de reformatie lieten veel Sileziërs zich bekeren tot het lutheranisme. De Habsburgers raakten Silezië kwijt in 1742 aan Pruisen. Duits werd de hoofdtaal. Na de Eerste Wereldoorlog werd het oostelijke deel van Silezië, dat bekend staat als Opper-Silezië, Pools. De Duitse bevolking werd gedeporteerd en Polen kwamen onder dwang van de Sovjet-Unie terug.

Silezië wordt meestal niet geassocieerd met pittoreske marktpleinen of kleurrijke historische gebouwen. Toch hebben de steden van Silezië absoluut hun architectonische hoogstandjes en heeft iedere stad zijn eigen geschiedenis. Het Silezische stedengebied bestaat uit verschillende steden die aan elkaar zijn vastgegroeid, met Katowice als centrum. Dit is voornamelijk het gebied waar de industrie te vinden is. In de Jura of Beskiden vind je meer de kleinere steden die een goede uitvalsbasis vormen voor activiteiten in de natuur. Ik bezocht een aantal van deze steden.

Katowice

De hoofdstad van de regio Silezië is Katowice. In feite is het een jonge stad, want de stad bloeide op ten tijde van de industriële revolutie in de 19e eeuw. Daarvoor was Katowice eigenlijk een nietszeggend dorpje. De bezienswaardigheden van Katowice zijn derhalve ook ietwat anders dan populaire toeristische steden als Krakau of Warschau. Hier vindt je bijvoorbeeld mijnen, hoogovens en oude fabrieken. De industrie bracht de stad rijkdom en internationale faam. Dat is ook terug te zien in het stadsbeeld van de stad. Tijdens een wandeling door de stad zie je verschillende bouwstijlen. Tegenwoordig is de zware industrie voorbij en hebben de oude mijnen en fabrieken een andere bestemming gekregen. Er wordt volop gebouwd en gerestaureerd waardoor oud en nieuw hand in hand gaan.

Een goede manier om de geschiedenis van de stad en Silezië te ontdekken is door het Silesian Museum te bezoeken. In het museum kun je onder meer de Poolse kunst bewonderen maar ook een wandeling maken door de geschiedenis van de regio Silezië. Op het terrein van het museum kun je de oude mijnschacht beklimmen voor een mooi uitzicht over de stad.

Nog meer industriële geschiedenis kun je proeven in de arbeiderswijken Giszowiec en Nikiszowiec. In deze wijken woonden voorheen arbeiders van de mijnen. Typisch voor de wijk Nikiszowiec zijn de rode bakstenen die zijn gebruikt en de rode verf rondom de kozijnen.

Katowice is daarnaast een echte studentenstad. Veel jonge Polen komen hierheen om te studeren en zorgen voor een levendige sfeer. In het centrum vind je bijvoorbeeld veel restaurants en cafés. Ook streetart is razend populair in de stad. Op verschillende plekken kun je enkele toffe murals bezichtigen. Jaarlijks wordt het Katowice Street Art Festival georganiseerd waarbij de stad helemaal tot leven komt.

Gliwice

Net als veel andere steden in Silezië staat ook Gliwice bekend als een industrieel centrum. De industriële ontwikkeling van deze stad begon met de bouw van een ijzergieterij en een cokesoven aan het einde van de 18e eeuw. Met dank aan de binnenhaven aan het kanaal heeft de stad direct toegang tot de rivier de Odra en de Oostzee. Maar Gliwice is niet alleen maar industrie. De oude stad werd in de 13e eeuw gesticht en heeft de middeleeuwse indeling weten te behouden. Ook delen van de stadsmuur uit de 15e en 16e eeuw staan nog deels overeind. Hierdoor heeft de oude binnenstad een totaal ander gezicht als andere steden in Polen. Op het Marktplein lijkt het even of je in Duitsland bent. Het plein is 75 meter bij 75 meter en is door de eeuwen heen het politieke, commerciële en sociale centrum van de stad geweest. Het middelpunt van het plein is het stadhuis en de 18e eeuwse fontein. De architectuur in Gliwice wordt gedomineerd door kleurrijke woningen die voornamelijk in de 19e en 20e eeuw werden gebouwd. Een opvallend gebouw in het centrum is het voormalige postkantoor, maar het meest karakteristieke gebouw van Gliwice is de hoge zendmast die ook wel de ‘Eifeltoren’ wordt genoemd

Wisła

Wisła wordt ook wel ‘de Parel van de Beskiden’ genoemd. Dit stadje is gelegen aan de bron van de rivier Wisła en wordt omringd door berghellingen en bossen. Wie op zoek is naar ontspanning of activiteiten in de natuur, is hier aan het goede adres. Wisła is een perfecte uitvalsbasis voor verschillende wandelroutes die goed aangegeven worden, maar je kunt ook op de fiets stappen en kilometers vreten op de vele fietspaden rondom de stad. Tijdens de wintermaanden is het een paradijs voor skiërs en langlaufers. Zowel in de zomer- als de wintermaanden is er dus voldoende te beleven. Daarnaast heeft Wisła een aantal interessante bezienswaardigheden zoals het Museum van Beskidy, het jachtkasteel van Habsburg, de presidentiële residentie en twee bijzondere kerken. Wisła is de geboorteplaats van de meest succesvolle skispringer van Polen. Adam Malysz werd vier maal wereldkampioen en haalde de zilveren plak op de Olympische Spelen van Salt Lake City in 2002. Hij is ongelooflijk populair in Polen en heeft zijn sport nog populairder gemaakt. Om hem te eren is de Adam Malysz skischansheuvel gebouwd, de op één na hoogste schans van Polen.

Tot ver in de 19e eeuw was Katowice gewoon een simpel dorpje. Dat veranderde toen er steenkool werd ontdekt in de omliggende heuvels. Dankzij de winning van de grondstoffen ontstond de industriële revolutie. Duizenden arbeiders trokken met hun familie naar Katowice, waardoor het dorp veranderde in een stad van formaat. Na de Tweede Wereldoorlog kwam de industrie pas echt op gang en werd Silezië één van de meest vervuilde gebieden van Europa. Na de val van het IJzeren Gordijn werd de verouderde industrie gesaneerd, ingekrompen of opgeheven. Jarenlang stond de regio rondom Katowice synoniem voor een vies, grijs gebied vol vergane glorie. Tegenwoordig is de regio echter helemaal hip en heeft de regio het industriële verleden weten te omarmen.

Mijnen

Hoewel veel mijnen inmiddels gesloten zijn, is Silezië nog altijd de grootste nog actieve mijnstreek van Europa. Drie mijnen zijn te bezoeken voor toeristen, waarvan er zelf één op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO is geplaatst. Tarnowskie Góry is een voormalige zilvermijn waar je onder meer een ondergrondse boottocht kunt maken. De twee andere mijnen die je kunt bezoeken zijn kolenmijnen; ‘Queen Luiza’ en Kopalnia Guido. Ik kreeg in de laatste een rondleiding. Kopalnia Guido werd in 1855 geopend en was tot de eind jaren ‘90 geopend. In de mijn kun je een beeld krijgen hoe een kolenmijn er uit ziet en hoe de arbeid in de mijn eruit zag. Met een mijn daal je af naar 320 meter diepte. In de mijn staat nog allerlei apparatuur dat nog altijd werkt en je kunt op sommige plekken de steenkool nog daadwerkelijk zien. Je wandelt door een doolhof van gangen en op sommige plekken kan het behoorlijk donker zijn en moet je bukken. Een deel van de rondleiding wordt afgelegd met een hangende elektrische rails, de enige ‘spoorlijn’ van dit type ter wereld die opengesteld is voor toeristen. Op 320 meter diepte is het zelfs mogelijk om een concert bij te wonen, een trouwfeest te houden en een biertje te drinken. Voor zo ver bekend, is dit de meest diepe plek van de Europa (of zelfs de wereld) waar je een biertje kunt drinken.

Industriële Erfgoedroute

Mocht de industriële cultuur je interesseren dan is wellicht de Industriële Erfgoedroute iets voor jou. Deze (auto)route loopt langs meest interessante objecten die van belang zijn voor het industriële erfgoed van Silezië. Denk hierbij aan musea, arbeiderswijken, mijnen, fabrieken, spoorwegen en brouwerijen. In totaal kun je 42 locaties bezoeken. De route is karakteristiek voor de regio Silezië en is inmiddels ook al in de prijzen gevallen voor het ‘beste toerisme product’ in Polen.

INDUSTRIADA

Sinds 2010 vindt in de regio INDUSTRIADA plaats. Dit is een Industrieel Erfgoed Festival die uniek in zijn soort is in Europa. Tijdens het festival wordt het industriële erfgoed gepresenteerd en kunnen bezoekers ruim 40 industriële objecten bezoeken in zo’n 30 locaties. Bij deze locaties worden verschillende evenementen georganiseerd. INDUSTRIADA trekt ieder jaar tienduizenden bezoekers en vindt slechts plaats op één dag.

Het Jura Hoogland bestaat uit een heuvelachtig landschap met kalksteenrotsen, kliffen, valleien, kalksteenformaties en grotten. Het gebied is een aanrader voor natuurliefhebbers. In het gebied ligt tevens het kleinste nationaal park van Polen: Ojcowski.

Grotten

De Poolse Jura staat bekend om de vele grotten. Er zijn meer dan 1000 grotten in de regio te vinden. Een flink aantal van deze zijn gevaarlijk en het komt dan ook met enige regelmaat voor dat er ongelukken gebeuren. Samen met twee medewerkers van Grupa Jurajska GOPR (de vrijwillige reddingsbrigade) bezoeken we een aantal van deze grotten. Het wordt al snel duidelijk dat een aantal grotten inderdaad extreem gevaarlijk zijn en dat je goed moet uitkijken wanneer je gaat wandelen in de Jura. Vijf grotten in de regio zijn wel toegankelijk en kun je bezoeken. Ik bezoek de Jaskinia Głęboka. Deze grot werd tijdens de Tweede Wereldoorlog toevallig gevonden. De grot is 200 meter lang en kan samen met een gids worden bezocht. Een tour tot de grot duurt zo’n 40 minuten. In de grot leven zo’n 160 vleermuizen en je kunt stalagmieten en stalactieten zien.

Wandelen, fietsen en klimmen

Liefhebbers van natuur komen aan hun trekken in het Jura Hoogland. Je kunt er heerlijk wandelen of fietsen. Maar het gebied is ook ideaal om te klimmen. De kenmerkende rotsen die je in het gebied vindt, zijn niet heel hoog. Daarmee is dit een ideale manier om het klimmen te leren. Ik word ook aan het werk gezet en moet proberen om een rots op te klimmen. In het verleden heb ik wel eens een klimmuur beklommen, maar het is toch andere koek als je een rots omhoog moet. Met pijn en moeite weet ik de rots gelukkig te beklimmen.

Adelaarsnestenroute

Wie van wandelen houdt, moet zeker eens kijken naar de Adelaarsnestenroute. Deze route is 163 kilometer lang en loopt van Krakau naar Częstochowa. Onderweg kom je langs talloze kastelen, fortificaties en ruïnes die in de 14e eeuw werden gebouwd om de handelsroutes te verdedigen. In totaal zul je 25 kastelen tegenkomen tijdens de route, waaronder Zamek Ogrodzieniec. Dit kasteel is gelegen op de hoogste uitloper van het Juragebergte. Ook brengen we een bezoek aan Zamek Pilcza. Omdat veel van deze bouwwerken moeilijk bereikbaar zijn, heeft de route de bijnaam ‘Adelaarsnest’ gekregen. Behoudens de kasteel kun je ook genieten van historische gebouwen, kalksteenformaties, grotten en prachtige landschappen. De route wordt goed aangegeven en is in ongeveer 7 tot 8 dagen te wandelen. Het is tevens mogelijk om de route met de fiets af te leggen. De fietsroute is met 188 kilometer net iets langer.

Op de grens van Tsjechië en Polen vind je het Beskidengebergte. Veel bergen zijn tussen de 700 en 800 meter hoog en het gebied bestaat uit glooiende hellingen en steile rotswanden. De bergen zijn met wandel- en fietspaden allemaal met elkaar verbonden en je kunt op veel plekken de top met een kabelbaan bereiken. In de valleien vindt je daarnaast talloze leuke dorpjes met ieder zijn eigen geschiedenis. In het verleden was het Beskidengebergte voornamelijk een populaire regio voor wintersport. Tegenwoordig kun je ook tijdens de warmere maanden hier terecht voor allerlei activiteiten. Wandelen en mountainbiken zijn de voornaamste activiteiten, maar je kunt ook paragliden of suppen op het water.

Skrzyczne

Met 1275 meter is de Skrzyczne de hoogste berg van het Beskidengebergte. Vanuit Szczyrk kun je met een kabelbaan naar de top van de berg, of je kunt vanuit het dorp naar boven wandelen. De top van de berg is vrij vlak en is daardoor ideaal om een wandeling te maken. Op de top kun je tevens genieten van een mooie zonsopkomst. Vanaf het uitkijkplatform heb je zicht over de vallei en de omliggende bergtoppen en kun je de zonsopkomst goed bewonderen.

Szyndzielnia

Met een kabelbaan kun je vanuit Bielsko-Biala ook naar de top van de Szyndzielnia. De lengte van de kabelbaan is maar liefst 1810 meter. Via een steile klim bereik je de top op 1080 meter hoogte. Bovenop de berg vind je een uitkijktoren vanwaar je een mooi uitzicht hebt over de regio. Er is een uitgebreid netwerk aan wandelpaden en je kunt ook mountainbiken op de Enduro Trails.

Suppen op het meer van Żywiec

Mocht je graag op het water zijn, dan heb je de mogelijkheid om te suppen op het meer van Żywiec. Voor mij was het de eerste keer dat ik dit probeerde en het was voor mij helaas geen succes. Ik had iets teveel moeite om mijn balans te houden waardoor ik jammer genoeg niet kon genieten van de mooie omgeving rondom het meer. Mocht jij iets meer techniek en balans hebben, dan is dit wellicht een leuke activiteit om te doen.

Een bezoek aan de residentie van de president

Toegegeven, ik had vooraf geen hoge verwachtingen van het bezoek aan de presidentiële residentie. Maar het is absoluut de moeite waard om een kijkje te nemen. Tijdens een rondleiding kun je een kijkje nemen in dit kasteel dat gelegen is in Wisła. Het kasteel werd gebouwd in 1929 en werd door president Ignacy Moscicki gebruikt als vrijetijdswoning. Opvallend in voornamelijk het interieur. De meubels en kroonluchters zijn in bauhaus en art-deco stijl en waren voor die tijd extreem modern. Omdat er niets veranderd mag worden in de leefruimtes, is het bijzonder om te zien dat het interieur de tijd heeft overleefd. We bezichtigen samen met een gids (en een beveiliger) de openbare ruimtes, de kantoren en de badkamer van de residentie, waarbij met name de badkamer mooie ruimte is om te zien. Het gedeelte waar de president daadwerkelijk overnacht tijdens zijn verblijf in de residentie is logischerwijs niet toegankelijk voor publiek. Een bezoek aan dit kasteel is overigens gratis, zolang je je vooraf maar aanmeldt.

De invloeden van verschillende culturen zijn ook terug te vinden in de keuken van Silezië. Je vindt onder meer Tsjechische, Oostenrijkse, Duitse en Joodse invloeden terug op de kaart en door deze mengeling behoort Silezië tot één van de meest interessante culinaire regio’s van Polen.

Typische lokale gerechten

Rondom het industriële gebied bij Katowice zijn de traditionele gerechten voornamelijk stevige maaltijden. De mijnwerkers moesten na een dag harde arbeid immers goed eten. Denk hierbij aan rollade met dumplings en rode kool of ‘Schlesisches Himmelreich’. Typisch voor de regio zijn bijvoorbeeld de kluski śląskie, dumplings van gekookte aardappels met een kleine inkeping in het midden. Ze worden vaak geserveerd bij gerechten met vlees. Vaak vind je ook eend of kalkoen terug op de kaart.

Buiten de mijnwerkerskeuken heeft iedere regio zijn eigen specialiteiten. Zo eet je bijvoorbeeld in het Beskidengebergte ‘zurek’, een zure soep met ei, roggemeel en varkensvlees. Een andere populaire soep is ‘kwaśnica’, een soep met zuurkool en gerookt vlees. In de hooglanden vind je verder ook ‘gołka’, een kaas dat gemaakt wordt met melk van runderen. Een andere populair gerecht is Pierogi. Ook dit zijn dumplings die meestal gevuld zijn met aardappel en kaas, maar ook andere vullingen kan bevatten. Voor de echte bourgondiër valt er kortom voldoende te proeven in Silezië.

Culinaire route ‘Śląskie smaki’

Een leuke manier om de lokale gerechten te ontdekken is door de culinaire route ‘Śląskie smaki’ te volgen. Deze route werd in 2012 opgericht en is één van de eerste culinaire routes in Polen. De route loopt langs verschillende restaurants en eetgelegenheden waar traditionele regionale gerechten worden geserveerd. Vaak zijn deze restaurants gevestigd in mooie gebouwen zoals paleizen, kastelen, hotels of industriële panden. Je kunt deze restaurants herkennen aan het logo van Śląskie smaki bij de ingang en op de menukaart worden de lokale gerechten met hetzelfde logo weergegeven.

Craft Beer

In Polen wordt meer dan 37 miljoen hectoliter bier per jaar geproduceerd. Daarmee staat het land op een derde plaats in Europa. Żywiec en Tyskie behoren tot de meest bekende biermerken van Polen en beide brouwerijen zijn gevestigd in Silezië. Een bezoek aan de brouwerij van Żywiec wordt door de lokale bevolking aangeraden. Tijdens een interactieve rondleiding door de brouwerij kun je meer te weten over het brouwproces en kun je uiteraard ook het bier proeven. Maar daarnaast heeft craft beer flink aan populariteit gewonnen in Polen. Er zijn in de afgelopen jaren veel microbrouwerijen begonnen met het brouwen van speciaalbier. In de regio Silezië vind je dan ook talloze leuke brouwerijen en biercafés waar je kunt genieten van een vers getapt speciaalbiertje. Zo probeerde ik bijvoorbeeld enkele biertjes van Browar Zamkowy Cieszyn en bezocht ik het proeflokaal van Browar Wisła.

Mocht je de provincie Silezië willen bezoeken, heb je talloze mogelijkheden om te overnachten. Je kunt overnachten in het Silezische stedengebied rondom Katowice om de industriële cultuur te ontdekken, maar je kunt er ook voor kiezen om meer naar de bergachtige omgeving te trekken. Tijdens mijn reis heb ik overnacht in twee hotels. Hotel Ostaniec is gelegen in de Poolse Jura en is een prettige locatie om de omliggende natuur te ontdekken. In Bielsko-Biała heb ik overnacht in Hotel Dębowiec, dat direct gelegen is aan de voet van de bergen Dębowiec en Szyndzielnia.

De snelste manier om de provincie Silezië te bereiken is per vliegtuig. Vanuit Eindhoven gaan er rechtstreekse vluchten naar Katowice met Wizzair en Ryanair. Wil je vanaf Schiphol vliegen heb je altijd een tussenstop. Vanuit Amsterdam kun je de trein nemen richting Katowice. De totale reistijd bedraagt dat ruim 14 uur waarbij je tweemaal moet overstappen. Met de auto is het zo’n 11 uur rijden.

Wil je nog meer onontdekte regio’s in Polen bezoeken? Ook de Lubelskie regio in het oosten van Polen is een verrassende bestemming die gemakkelijk bereikbaar is vanuit Nederland.

Disclaimer: Mijn trip naar de provincie Silezië is tot stand gekomen in samenwerking met de Poolse Organisatie voor Toerisme. Alles wat je in dit artikel leest is mijn persoonlijke mening/ervaring.