Projekt Arado, ‘Hitlers verloren laboratorium’

In 1921 kocht Heinrich Lübbe de gebouwen van het failliet verklaarde Flugzeugbau Friedrichshafen. Drie jaar later werden er weer vliegtuigen gebouwd onder de naam Arada Handelsgesellschaft. Toen de nazi’s de macht over het Duitse Rijk namen werd Arado één van de eerste leveranciers van vliegtuigen aan de Luftwaffe. Ze leverden onder meer de gevechtsvliegtuigen AR 65 en AR 68. De Reichsluftfahrtministerium wilde dat eigenaar Lübbe lid werd van de nazipartij. Hij weigerde dit en werd gevangengenomen. Arado werd door de staat genationaliseerd en ging verder onder de naam Arado Flugzeugwerke GmbH.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden in Schweinfurt kogellagers geproduceerd. Kogellagers zijn onmisbaar bij de productie van voertuigen, schepen en vliegtuigen. Er werden dus strategische luchtaanvallen voorbereid door de geallieerden om Schweinfurt te bombarderen. Op augustus en oktober 1943 werd de fabriek gebombardeerd door de geallieerden. Ondanks de sterke luchtafweer, raakte de helft van de bommen de fabriek. Door de schade daalde de productie van de kogellagers met meer dan 30%. De Duitsers besloten om de fabriek op te splitsen en te verhuizen naar een veiliger gebied. Neder-Silezië werd beschouwd als een veilig gebied. Enkele voormalige textielfabrieken werden door de Duitsers omgebouwd tot fabrieken en oude mijnen werden gebruikt als werkplaatsen. Machines en technici werden vanuit Schweinfurt overgeplaatst. Het was de bedoeling dat er zo’n 20.000 kogellagers per dag werden geproduceerd.

De Duitsers waren op dat moment bezig met de ontwikkeling van de Arado 234. Dit was de eerste straalbommenwerper in de geschiedenis die met straalmotoren was uitgerust. Zowel de ontwerp- als ontwikkelingsafdeling werd verplaatst naar Kamienna Góra. De ontwerpers kregen tevens de opdracht om een nieuw vliegtuig te ontwerpen, de Arado 555 met een vliegende vleugelconstructie.

Maar de Duitsers hadden nog meer plannen. In juli 1944 werd een een subkamp opgericht in Kamienna Góra voor het concentratiekamp in Gross-Rosen. In het kamp zaten alleen maar mannelijke gevangen die dwangarbeid moesten verrichten in de productiehallen van de kogellager fabriek Fa. Kugelfischer. Ook moesten de gevangenen meerdere tunnels graven. Het is nog altijd onduidelijk wat de exacte plannen van de Duitsers waren, maar kennelijk hadden ze nog meer ruimte nodig.

Er kwam in februari een einde aan het Projekt Arado toen het Rode Leger vanuit het oosten naderde en het gehele gebied werd geëvacueerd. De oude mijn waar Projekt Arado gevestigd was is tegenwoordig een museum. Er zullen in de toekomst nog twee andere locaties worden opengesteld voor publiek.

Ik bezocht Projekt Arado in 2020 tijdens mijn trip door het noorden van Tsjechië. Dat we hier deze locatie vonden was puur toeval. Eigenlijk was het idee om een wandeling te maken door Adršpach, maar door een enorme regenbui waren we op zoek naar een overdekt alternatief. Via Tripadvisor stuitten we op Projekt Arado. Echt wijs worden we niet van de Poolse informatie op de website, maar de foto’s zien er goed uit. We besluiten dus om even de grens over te steken.

Aangekomen in Kamienna Góra blijken we net op tijd te zijn voor een volgende rondleiding. Één nadeel, niemand van de gidsen spreekt Engels en er is geen audioguide aanwezig. Toch sluiten we aan bij een groep met Poolse mensen. Een poort gaat open en via een donker grottenstelsel beginnen we aan de tour. Als eerste bereiken we een soort laboratorium. Er liggen poppen in bedden en op een brancard. Gezien de reageerbuisjes lijkt het alsof hier tests werden uitgevoerd op mensen.

We lopen door de lange donkere gangen. Op de muren zijn nog enkele Duitse teksten van vroeger te lezen. Sommige gangenstelsel die we passeren zijn compleet ondergelopen met water en dus niet bereikbaar. Hoe groot zou het gangenstelsel eigenlijk zijn?

Hoe verder we de grotten inlopen, hoe meer oude spullen uit de Tweede Wereldoorlog we zien. We zien ontwerpen van de Arado 555 en allerlei communicatieapparatuur. Niet alleen kogellagers, maar ook een berg aan verroeste bommen, granaten, geweren en munitie ligt hier nog opgeslagen in houten kisten met nazi tekens. ‘Achtung! Explosionsgefahr!’ staat er op de muur. Met al deze oude spullen in de gangen is er zeker explosiegevaar. Het is duidelijk dat dit complex niet alleen werd gebruikt voor de productie van kogellagers of het ontwerpen van nieuwe vliegtuigen…

Het is jammer dat we het complete verhaal niet hebben kunnen aanhoren. Ik had het namelijk interessant gevonden om meer te weten te komen over Projekt Arado en de spullen die hier werden opgeslagen. Op internet is er ook vrij weinig informatie te vinden. Mochten jullie toch iets meer weten over Projekt Arado en jullie kunnen stukken aanvullen of verbeteren, laat dan zeker even een berichtje hieronder achter.

Nog meer sporen bezoeken van de Tweede Wereldoorlog. Op een klein uur van Kamienna Góra vind je de ondergrondse stad van Osówka waar je ook een rondleiding kunt krijgen.