Ondergrondse stad Osówka

Toen de geallieerde luchtaanvallen toenam, verplaatste nazi-Duitsland een groot deel van hun strategische wapenproductie naar veiligere regio’s waaronder de provincie Neder-Silezië. Wapenfabrieken werden verplaatst naar ondergrondse bunkers en er werden schuilkelders gebouwd voor regeringsfunctionarissen. In 1942 ging ‘Project Riese’ van start na gesprekken tussen Albert Speer (destijds minister van bewapening en munitie) en het management van Orginazation Todt. Het idee was om een netwerk van wegen, waterleidingen, elektriciteit en telefoonlijnen onder de grond aan te leggen. Tot op vandaag is het gissen naar de exacte reden van het gigantische project, want er is geen enkel document die meer hierover vertelt. Alle info die er is komt uit de boeken van Albert Speer. Voor de bouw werden specialisten ingeschakeld uit Duitsland, Italië, Oekraïne en Tsjechië. De werkzaamheden werden echter voor het grootste deel uitgevoerd door dwangarbeiders en krijgsgevangenen.

De bouwwerkzaamheden gingen niet snel genoeg volgens Adolf Hitler, daarom werden er nog meer gevangenen ingezet uit nabijgelegen concentratiekampen. In totaal zouden meer dan 13.000 gevangenen zijn ingezet voor het project. De meeste hiervan kwamen uit het concentratiekamp Auschwitz. Het werk was gevaarlijk en zwaar. De gevangenen waren ziek, uitgeput, ondervoed en werden slecht behandeld door de Duitse bewakers. Meer dan 5000 mensen kwamen om het leven.

In februari 1945 naderde de frontlinie van de oorlog. De kampen werden geëvacueerd, de gevangenen werden achtergelaten. Project Riese werd in de beginfase van de bouw verlaten. Slechts 9 kilometers aan tunnels werd uitgegraven. Toen het Rode Leger arriveerde waren er nog altijd gevangenen aan het werk. De overgebleven gevangen konden na maanden in de grotten niet geloven dat de oorlog was afgelopen.

De ondergrondse stad Osówka is gelegen in de Osówka berg. Dit complex is toegankelijk via twee tunnels en is opgebouwd uit een raster van tunnels en ondergrondse kamers. Nog niet eens 10% van het complex is versterkt met beton. Een schacht van 50 meter is gebouwd naar het oppervlak, er zijn twee dammen gebouwd en er is hydraulische apparatuur waarvan de functie onbekend is. Slechts een klein gedeelte van het Osówka complex is voltooid. Men beweert dat het nog zo’n 18 maanden zou duren alvorens ook dit complex voltooid zou worden. Sinds de jaren ’90 werden de grotten en tunnels gerenoveerd en beveiligd en vanaf 1996 kunnen bezoekers een klein gedeelte van deze mysterieuze complexen bewonderen.

Toen wij tijdens onze reis door het noorden van Tsjechië de rotsen van Adrspach wilden bezoeken, werden we overvallen door een hevige regenval. Met zulk weer wilden we natuurlijk niet in de buitenlucht wandelen. Op zoek naar een alternatief gingen we daarom TripAdvisor raadplegen. Bij de suggesties kwamen we de ondergrondse stad Osówka tegen. Dat leek ons wel interessant en dus maakten we een uitstapje naar Polen.

Eenmaal aangekomen bij het complex van Osówka kunnen we direct aansluiten bij de eerstvolgende groep bij de ‘Historische Route’. Bij de kassa kopen we kaartjes en huren we een AudioGuide. Ook ontvangen we een haarnetje en handschoenen, alles vanwege corona. Vervolgens wandelen we direct naar de ingang van de ondergrondse stad. Hier heeft de complete groep zich verzameld en worden we in het Pools verwelkomd door onze gids. We krijgen een helm op en mogen vervolgens de grot in.

De grot is vochtig en op de grond liggen plassen water. We hebben niet voor niets helmen gekregen, want het plafond is op sommige plekken behoorlijk laag en we moeten goed uitkijken dat we onze hoofden niet stoten.  Tijdens de rondleiding maken we meerdere stops om een film in de vorm van projecties te kijken. Gelukkig hebben we een AudioTour bij, want zowel de films zijn Pools gesproken en ook onze gids spreekt enkel Pools. Tijdens deze films komen we meer te weten over het moment dat Project Riese van start ging en hoe de gevangenen hier het gehele complex hebben gebouwd.

Indrukwekkend is de grootste ruimte van het complex, waar de muren zo’n 8 meter hoog zijn. Het plafond hier bedekt met houten panelen, gereed voor het storten van beton. Zo ver is het echter niet meer gekomen. Deze ruimte zorgt voor een theatraal effect en het is bizar om te bedenken onder welke omstandigheden men hier moest werken. Vergeleken met de bunkers in Normandië is dit complex echt van een andere orde. Het en der kun je nog allerlei apparatuur zien uit het tijdperk van de oorlog. De nazi’s probeerden aan het einde van de oorlog het meeste te vernietigen en na de oorlog werd nog flink geplunderd. Tegen het einde van de route kun je een heleboel van nog wat wapens, explosieven en raketten bewonderen.

De Duitsers moeten een reden hebben gehad om zoveel geld, materiaal en werkkracht in te investeren. Daarbij was de gehele operatie een groot geheim. De tunnels zijn zo groot dat er een enorm spoorweg kon worden aangelegd. Er zouden aanwijzingen zijn dat de nazi’s een trein volgestouwd met goud hebben verstopt onder de grond in deze regio. De totale waarde zou meer dan 28 miljard euro bedragen. Het is dus niet geheel verwonderlijk dat heel wat goudzoekers iedere vierkante meter hebben omgewoeld. Gevonden is de goudtrein echter nog altijd niet.