Tips voor het Teutoburger Wald

Het Teutoburger Wald is een lage bergketen die zich uitstrekt van Osnabrück via Bielefeld tot aan Paderborn. In deze regio liggen onder meer de natuurparken Natur- und Geopark TERRA.vita en Naturpark Teutoburger Wald. Het gebied kent een rijke geschiedenis: zo vond hier in het jaar 9 de beroemde veldslag tussen Romeinen en Germanen plaats, en zijn er zelfs sporen van dinosauriërs ontdekt.

Het Teutoburger Wald behoort tot de populairste regio’s van de deelstaat Noordrijn-Westfalen. De natuur is bijzonder gevarieerd, met dichte bossen, markante rotsformaties en glooiende heuvels. Daarnaast vind je er charmante vakwerkdorpjes en historische stadjes die het gebied extra karakter geven. Dankzij deze mix van natuur, cultuur en geschiedenis is het Teutoburger Wald een ideale bestemming voor actieve reizigers én gezinnen met jonge kinderen.

Er is genoeg te zien en te doen in het Teutoburger Wald. Of je nu houdt van wandelen door de natuur, het bezoeken van historische plekken of het struinen door sfeervolle dorpjes: deze regio heeft voor ieder wat wils. Hieronder deel ik mijn favoriete plekken die je wat mij betreft niet mag overslaan.

Hermannsdenkmal

Het bekendste herkenningspunt van het Teutoburger Wald is het Hermannsdenkmal. Dit imposante monument bij Detmold torent hoog boven de bomen uit en is al van verre zichtbaar. Met een totale hoogte van bijna 54 meter is het zelfs het grootste monument van Duitsland.
Het werd in 1875 voltooid en herinnert aan de Slag bij het Teutoburger Wald in het jaar 9 na Christus. Onder leiding van de Germaanse aanvoerder Hermann (ook bekend als Arminius) werden drie Romeinse legioenen verslagen. Het beeld staat symbool voor deze overwinning, maar is tegelijkertijd een vredesmonument.

De afmetingen zijn indrukwekkend: alleen al het beeld van Hermann is ruim 26 meter hoog en zijn zwaard meet 7 meter. Je kunt het monument beklimmen voor een panoramisch uitzicht over het Teutoburger Wald, Detmold en de regio Lippe. Vooral in de herfst, wanneer de bladeren verkleuren, is het uitzicht hier bijzonder.

Kaiser-Wilhelm-Denkmal

Op de Wittekindsberg bij Porta Westfalica staat het imposante Kaiser-Wilhelm-Denkmal. Dit monument herdenkt Keizer Wilhelm I, de eerste Duitse keizer, die in 1888 overleed. Na zijn dood werden op verschillende plekken in het toenmalige Pruisen monumenten opgericht ter ere van zijn rol in de eenwording van Duitsland.

Tijdens zijn regeerperiode werden de Duitse vorstendommen samengebracht tot één machtige natie. Het monument op de Wittekindsberg staat op een hoogte van 268 meter en wordt vanwege zijn ligging ook wel de ‘Poort naar Westfalen’ genoemd. Vanaf het ringvormige terras heb je een weids uitzicht over het landschap. Zeker bij helder weer is het uitzicht hier spectaculair.

Externsteine

De Externsteine vormen een opvallende rotsformatie en zijn één van de bekendste natuurmonumenten van Duitsland. Deze zandstenen kolossen ontstonden miljoenen jaren geleden, toen het gesteente tijdens de ijstijd omhoog werd gedrukt. Door erosie kregen de rotsen hun grillige en markante vorm. Er zijn aanwijzingen dat hier al in de prehistorie mensen leefden. Zo zijn er stenen werktuigen en pijlpunten gevonden. Later kregen de Externsteine een religieuze betekenis: er werden grotten uitgehakt en je vindt er een indrukwekkend reliëf van een bijbelse scène.

Tegenwoordig kun je de rotsen beklimmen via trappen en is er een uitzichtplatform bovenop. Vanaf daar heb je een mooi uitzicht over de omliggende bossen en het meer dat vlakbij is aangelegd. Zodra je aankomt bij de Externsteine zie je meteen waarom deze plek zo fotogeniek is: de weerspiegeling van de rotsen in het water is een plaatje op zich.

Dörenther Klippen

Een andere grillige rotsformatie in het Teutoburger Wald zijn de Dörenther Klippen. Deze zandstenen kliffen strekken zich uit over een lengte van vier kilometer en bereiken op sommige plekken een hoogte van zo’n 20 meter. Ze zijn misschien minder bekend dan de Externsteine, maar zeker een bezoek waard.

Langs de Dörenther Klippen loopt een mooie wandelroute van ongeveer 9,3 kilometer, die deel uitmaakt van de Teutoschleifen. Onderweg wandel je door bosrijke gebieden en langs indrukwekkende rotsformaties. De bekendste formatie is het ‘Hockende Weib’ (de hurkende vrouw). Vanuit een bepaalde hoek lijkt het inderdaad alsof er een vrouw hurkend tussen de heuvels zit. Tijdens de route geniet je van mooie uitzichten over het omliggende landschap.

Canyon van Lengerich

Een canyon in Duitsland? Jazeker! In Lengerich zijn verschillende steengroeven te vinden waar ooit kalksteen werd gewonnen voor de cementindustrie. Veel van deze groeves zijn inmiddels verlaten, zoals de steengroeve bij Lengerich. Deze groeve is volgelopen met regenwater, waardoor er een helderblauw meer is ontstaan. Dankzij de opvallende kleur wordt deze plek ook wel de ‘Blauwe Lagune’ genoemd.

Rondom de lagune lopen twee wandelroutes die deel uitmaken van de Teutoschleifen. Tijdens de wandeling heb je op meerdere punten uitzicht op het water en de steile wanden van de groeve, wat zorgt voor een bijna on-Duits landschap.

Adlerwarte Berlebeck

In de buurt van Detmold ligt Adlerwarte Berlebeck, het oudste roofvogelcentrum van Europa. Hier leven zo’n 200 roofvogels van meer dan 40 verschillende soorten, waaronder adelaars, gieren, valken, sneeuwuilen, condors en caracara’s. Veel gewonde vogels worden hier opgevangen met als doel ze later weer vrij te laten.

De grootste trekpleister is de spectaculaire vliegshow, waarbij je roofvogels van extreem dichtbij in actie ziet. Bij het panoramische theater demonstreren valkeniers op boeiende wijze de vaardigheden van de vogels en geven ze uitleg over de verschillende soorten. Regelmatig zweeft er een imposante roofvogel vlak boven je hoofd en soms komt er zelfs een gier naast je zitten. De vliegshow duurt ongeveer 40 minuten en is geschikt voor jong en oud.

Boomkroonpad Bad Iburg

Bad Iburg was in 2018 een van de gastlocaties van de Landesgartenschau, een Duits tuinevenement waarbij steden die als ‘vergeten’ of onaantrekkelijk worden gezien een impuls krijgen. Tijdens deze editie werd in Bad Iburg onder meer een boomkroonpad aangelegd: een indrukwekkend bouwwerk waarbij je letterlijk tussen de boomtoppen kunt wandelen.

Het pad is bijna 600 meter lang en loopt op wisselende hoogtes tussen de 10 en 26 meter. De bijbehorende uitkijktoren reikt zelfs tot 32 meter hoogte. Vanaf hier heb je een mooi uitzicht over Schloss Bad Iburg en het omliggende Teutoburger Wald. Langs de route vind je diverse interactieve informatiepunten waar je meer leert over de natuur, flora en fauna van deze regio. Een leuke en leerzame activiteit voor jong en oud.

Fürstliches Residenzschloss Detmold

De belangrijkste bezienswaardigheid van Detmold is het Fürstliches Residenzschloss, het voormalige residentiekasteel van de graven en vorsten van de familie Zur Lippe. Van de 16e eeuw tot 1918 was dit hun officiële verblijfplaats, en nog altijd woont een deel van de familie in het kasteel. Er is zelfs een link met Nederland: Prins Bernhard van Lippe-Biesterfeld, de echtgenoot van koningin Juliana, stamt af van deze familie en zijn vader werd in dit kasteel geboren.

Een deel van het kasteel is open voor bezoekers en kan alleen worden bezichtigd via een rondleiding. De meest indrukwekkende ruimte is de Rode Zaal, met prachtige plafondschilderingen, Venetiaanse kroonluchters en fijn porselein. In de Hal van de Voorouders hangen 42 portretten van edelen, graven, prinsen en hun echtgenotes. Opvallend is hier ook de marmeren schouw met een vergulde bekroning. Andere kamers tonen indrukwekkende Vlaamse wandtapijten met scènes uit het leven van Alexander de Grote.

Junkerhaus

In het stadje Lemgo staat een bijzonder vakwerkhuis dat je niet snel zult vergeten. Tussen 1889 en 1893 bouwde de excentrieke kunstenaar en houtbewerker Karl Junker dit huis volledig met de hand. De buitenkant is al opvallend met zijn houten details, maar het interieur is werkelijk uniek: elke muur is met hout bekleed en het trappenhuis is rijkelijk versierd met kleurrijke muur- en plafondschilderingen. Ook staan er meubels die Junker zelf heeft ontworpen en gemaakt.

Het leven van Karl Junker verliep allesbehalve gemakkelijk. Op jonge leeftijd verloor hij zijn ouders en broertje, waarna hij werd opgevoed door zijn grootvader. Hij studeerde kunstnijverheid en leerde het houtvak bij een meubelmaker. Na een lange reis door Italië, waar hij zich liet inspireren door kunst en architectuur, keerde hij in 1883 terug naar Lemgo. Dankzij een erfenis kon hij zes jaar later beginnen met de bouw van zijn huis.

Junker was een einzelgänger en werd door sommigen als zonderling beschouwd. Veel sociale contacten had hij niet, wat hem de ruimte gaf om zich volledig op zijn kunst te storten. Al tijdens zijn leven stelde hij zijn huis open voor bezoekers, die voor 20 Pfennig zijn houten creaties konden bewonderen. Na zijn dood bleven mensen het huis bezoeken, maar daarbij werden helaas ook veel objecten gestolen.

Sinds 2004 is het Junkerhaus officieel als museum geopend. Elk jaar keren er nog gestolen stukken terug. Een bezoek aan dit bijzondere huis is een aanrader voor wie houdt van kunst, ambacht en een tikkeltje mysterie.

De beste manier om het Teutoburger Wald te verkennen is te voet. In de hele regio zijn talloze wandelroutes te vinden, waarvan een aantal is bekroond met het keurmerk ‘Qualitätsweg Wanderbares Deutschland’. Dit label staat voor goed onderhouden paden, een afwisselend landschap en een prettige wandelervaring.

De bekendste route is de Hermannshöhen, een langeafstandspad van 226 kilometer, verdeeld over 13 etappes. Je kunt ervoor kiezen een deel van deze route te lopen, afhankelijk van je tijd en conditie. Ook de Eggeweg (72 km) is een mooie optie. Deze historische route door het Eggegebergte was ooit een belangrijke leger- en handelsweg. De Hermannsweg (163 km), die grotendeels over de bergruggen van het Teutoburger Wald loopt, is eveneens een aanrader.

Naast deze meerdaagse tochten zijn er volop dagwandelingen. Rondom het Kaiser-Wilhelm-Denkmal loopt bijvoorbeeld een goed gemarkeerde route van 3,6 kilometer over de Winnekindsberg. Sinds 2022 draagt ook deze het kwaliteitslabel ‘Wanderbares Deutschland’.

De Teutoschleifen bieden acht afwisselende rondwandelingen, waaronder bij de Dörenther Klippen en de Canyon van Lengerich. In Oerlinghausen kun je tijdens de Ochsentour op zoek naar Schotse Hooglanders, terwijl je rondom Lemgo fraaie boswandelingen kunt maken. Ook in het Kurpark van Bad Holzhausen kun je heerlijk ontspannen wandelen.

Een bijzondere wandelervaring vind je in Bad Wünnenberg. Dit is een officiële Kneipp-oase, waar een wandelnetwerk is uitgezet met themaroutes gebaseerd op de Kneipp-therapie. Tijdens deze wandelingen kun je onderweg kennis maken met de principes van deze gezondheidsleer.

Niet alleen de natuur maakt het Teutoburger Wald de moeite waard. Ook in de steden en dorpen in deze regio valt genoeg te ontdekken. Van historische centra met vakwerkhuizen tot levendige marktpleinen en kastelen: de afwisseling is groot. Bovendien vormen deze plaatsen een prima uitvalsbasis voor je bezoek aan het Teutoburger Wald.

Paderborn

De studentenstad Paderborn is een verrassende bestemming met een compact historisch centrum vol bezienswaardigheden. Je vindt er onder andere de middeleeuwse keizerpalts van Karel de Grote, de imposante Dom en het sierlijke raadhuis. Midden in de stad ontspringt de Pader, met slechts vier kilometer de kortste rivier van Duitsland. De bronnen speelden vroeger een belangrijke rol: het water dreef molens aan en werd gebruikt om bier te brouwen.

Paderborn is een ideale stad om al wandelend te verkennen. Maak een rondje door het centrum, wandel langs de Pader en duik de omliggende bossen van het Teutoburger Wald in. Een bijzondere manier om de stad te ontdekken is via de app Actionbound, waarmee je een GPS-tocht langs kleurrijke street-art maakt. Onderweg kom je langs verrassende plekjes die je anders misschien zou missen.

Ook liefhebbers van technologie komen hier aan hun trekken: in Paderborn staat het grootste computermuseum ter wereld.

Osnabrück

Hoewel Osnabrück niet midden in het Teutoburger Wald ligt, ben je hier wel vlak bij de natuur. Het is een fijne stad om te bezoeken én een goede uitvalsbasis om de regio verder te verkennen. Vergeet daarbij niet om de sfeervolle Altstadt in te duiken. Rondom de Marktplatz liggen de belangrijkste bezienswaardigheden, zoals de Marienkirche en het historische Rathaus, waar in de 17e eeuw de Vrede van Westfalen werd ondertekend. Aan het plein staan kleurrijke ‘Giebelhäuser’ en je vindt er gezellige terrasjes.

Ook buiten het centrum valt er genoeg te ontdekken. Zo kun je een wandeling maken door de botanische tuin of een rondje lopen langs de voormalige steengroeve bij de Piesberg, waar je onderweg mooie uitzichten hebt over het landschap.

Detmold

Detmold is een uitstekende uitvalsbasis om het Teutoburger Wald te verkennen. Het stadje staat bekend om zijn historische charme en talloze bezienswaardigheden. Het Fürstliches Residenzschloss is zonder twijfel de blikvanger. Ook de vele vakwerkhuizen in het centrum, gebouwd in verschillende periodes, vertellen het verhaal van een rijk verleden. In het compacte centrum vind je bovendien een goede mix van restaurants, cafés en winkels. Een fijne plek om na een dag in de natuur weer even tot rust te komen.

Lemgo

Ook in Lemgo zie je de rijke geschiedenis terug in de indrukwekkende architectuur en monumenten. Dit pittoreske stadje werd eind 12e eeuw gesticht en wordt gezien als een van de mooiste vakwerkstadjes van Duitsland. De oude Hanzestad is compact, maar het historische centrum staat vol met vakwerkhuizen uit de late gotiek en renaissance. Omdat Lemgo tijdens de Tweede Wereldoorlog grotendeels gespaard bleef, zijn veel van deze gebouwen nog in originele staat te bewonderen.

Tot de belangrijkste bouwwerken behoren de gotische Nikolaikirche en Marienkirche. De absolute blikvanger is het prachtige Rathaus, met een rijk versierde gevel en een opvallende erker. In het gebouw is nog altijd een historische apotheek gevestigd die nog steeds in gebruik is. Andere bezienswaardigheden zijn het Hexenbürgermeisterhaus, Schloss Brake en het bijzondere Junkerhaus.

Tecklenburg

Het centrum van Tecklenburg is niet groot, maar wel bijzonder sfeervol. Je vindt er tal van witte vakwerkhuizen die het stadje een middeleeuwse uitstraling geven. Heerlijk om hier door de straatjes te slenteren en de historische sfeer op te snuiven. De bekendste bezienswaardigheid is de ruïne van het kasteel, waar tegenwoordig een openluchttheater is gevestigd. Daarnaast staat Tecklenburg bekend als een Kneipp-luchtkuuroord, waar gezondheid en natuur centraal staan.

In het Teutoburger Wald is er volop keuze als het gaat om overnachten. Of je nu zoekt naar een camping, B&B, pension of hotel: er is voor ieder budget wel iets te vinden. Veel accommodaties zijn afgestemd op wandelaars en herkenbaar aan het label ‘Qualitätsgastgeber Wanderbares Deutschland’. Deze accommodaties bieden extra voorzieningen zoals een stevig ontbijt, lunchpakketten, bagagetransport, vervoer van en naar wandelroutes en droogruimtes voor kleding en schoenen.

In Detmold verbleef ik bij het Elisabeth Hotel garni. Dit hotel ligt centraal en beschikt over 16 ruime kamers, vier modern ingerichte appartementen en een vakantiewoning met uitzicht op het Hermannsdenkmal. De kamers zijn comfortabel, het ontbijt is uitgebreid en parkeren is gratis. Het vriendelijke personeel helpt je graag met informatie over de omgeving.

Zoek je juist een rustige, landelijke locatie? Dan is Hotel Weinhaus Möhle in Bad Oeynhausen een aanrader. Dit moderne hotel heeft ruime kamers met een royale badkamer, een grote parkeerplaats en een warme ontvangst. ’s Ochtends geniet je van een heerlijk ontbijt en ’s avonds kun je terecht voor een goed diner (wel vooraf reserveren).

Wie midden in de natuur wil overnachten, zit goed bij Waldhotel Bärenstein, vlak bij de Externsteine. Dit hotel is ideaal als je van wandelen houdt: er lopen diverse routes direct vanuit het hotel. Na een actieve dag kun je hier ontspannen in de sauna of gebruikmaken van de wellnessfaciliteiten.

Liever overnachten in een stad? In Osnabrück raad ik Vienna House Easy by Wyndham aan. Dit hotel ligt op loopafstand van het centrum en combineert vintage elementen met modern design. Elke kamer verwijst subtiel naar de automobielgeschiedenis van de stad.

Eigenlijk maakt het niet uit wanneer je het Teutoburger Wald bezoekt, want ieder seizoen heeft zijn charme. In de lente en zomer staat de natuur volop in bloei en kun je heerlijk wandelen in het groen. In de herfst kleuren de bossen prachtig rood, oranje en geel. Hou er wel rekening mee dat het in het hoogseizoen en in de weekenden drukker kan zijn, vooral bij de populaire bezienswaardigheden. Zoek je liever de rust op? Dan zijn de wintermaanden een uitstekende keuze.

Disclaimer: Een deel van dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Holland Mind en Teutoburger Wald Tourismus. Alles wat je leest is gebaseerd op mijn eigen ervaringen en persoonlijke mening.