Muskauer Park, het meesterwerk van prins Pückler

Hij was generaal, schrijver, modegek, fijnproever, wereldreiziger en landschapsarchitect. Hermann Fürst von Pückler-Muskau werd in 1785 geboren in Bad Muskau. Op jonge leeftijd werd het stempel ‘oncontroleerbaar’ geplakt. Hij studeerde rechten in Leipzig omdat het van zijn vader moest, maar stopte met de opleiding om beroepsmilitair te worden. Hier kreeg hij de bijnaam ‘Dolle Pückler’ vanwege zijn escapades buiten de kazerne. Zo spande hij witte herten voor een koets om langs de cafés van Unter den Linden in Berlijn te rijden. Af en toe stopte hij om vrouwen te versieren.

Zijn excentrieke levensstijl zorgde er echter voor dat hij zich diep in de schulden werkte. In 1804 vluchtte hij daarom naar Wenen. Hier begon hij aan een voetreis door Zwitserland, Italië en Frankrijk. Hij keerde terug naar Bad Muskau toen zijn vader overleed. Door de dood van zijn vader werd hij ‘Herr der Freie Standesherrschaft Muskau’, waarmee hij veel vrijheden en privileges kreeg. Naast Bad Muskau, kreeg hij een gebied van zo’n 500km² met 41 dorpen, landerijen, een ijzermijn, bruinkoolmijn, smederijen en glasblazerijen.

Hermann Fürst von Pückler-Muskau was generaal, schrijver, modegek, fijnproever, wereldreiziger en landschapsarchitect. Een manusje van alles dus.

Engelse tuinen

Tijdens een reis door Engeland raakte Pückler onder de indruk van de Engelse tuinen en de parken. Toen hij terug kwam begon hij met een uitgebreide renovatie van zijn eigen kasteeltuin. Hoewel hij geen enkele ervaring voor tuinaanleg had, werd zijn kasteeltuin een prachtige tuin en een voorbeeld voor veel andere tuinen. Zijn aanpak was veel losser dan de Duitsers gewend waren. Pückler had naam gemaakt. Hij begon zijn visie voor tuinen vast te leggen in het boek ‘Andeutungen über Landschaftsgärtnerei’ met allerlei tekeningen en wilde zijn ideeën in de praktijk brengen. Helaas ontbrak het hem aan financiële middelen.

Lucie

Lucie von Harderberg was de dochter van staatskanselier van Hardenberg en liet zich scheiden om met Pückler te kunnen trouwen in 1817. Daarmee had Pückler de jackpot gewonnen, want Lucie had een fortuin, status, deelde de liefde voor tuinen en accepteerde de avontuurtjes van Pückler. Lucie brengt Pückler zelfs op het idee om met een nog rijkere Engelse vrouw te gaan trouwen om zijn tuindromen waar te maken. De Engelse dame komt echter achter de plannen van Pückler en het plan mislukt. Vanuit Engeland schrijft Pückler elke dag lange brieven aan Lucie. Zij besluit later de verhalen te bundelen. Het blijkt een succes, want het boek ‘Briefe eines Verstorbenen’ wordt een bestseller. Succesvolle boeken schrijven kon hij dus ook al.

Reizen

In 1835 maakte Pückler een grote reis door de Orient. Hij kwam in Algerije, Tunesië, Griekenland en Egypte. Hij maakte een Nijlexpeditie en bereikte Soedan. Hier kocht hij een Ethiopische slavin met de naam Mahbouba. Pückler werd verliefd op haar en nam haar mee naarBad Muskau. Ze bleek de tering te hebben en overleed al snel toen ze in Duitsland waren. Pückler reisde verder door het Midden-Oosten en Klein-Azië en schreef een boek over zijn reis door Afrika.

De Nederlandse prins

Het geld dat Pückler verdiende aan zijn boeken vloog er net zo hard weer uit. De tuinprojecten waren extreem duur waardoor hij opnieuw in geldnood kwam. Hij kon niet anders dan zijn vrije heerlijkheid Muskau te verkopen. Prins der Nederlanden Willem Frederik van Oranje-Nassau, de jongere broer van koning Willem II en één van de rijkste mannen van Europa, kocht de vrije heerlijkheid en werd meteen de nieuwe vorst van Muskau. Frederik bezat al meerdere landgoederen in Duitsland, maar nu werd hij zelfs de grootste grootgrondbezitter van Duitsland.  Hij schakelt Pückler nog regelmatig in om zijn tuinen onder handen te nemen. Ook in Nederland heeft hij aan diverse tuinen gewerkt.

Dood

Pückler zelf verhuisde na de verkoop naar het landgoed Branitz, eigendom van Lucies familie. Hij verandert 600 hectare in een prachtige landschapstuin dat opengesteld is voor publiek. Op een eilandje midden in de vijver bouwt hij een piramide. Dit zou de laatste rustplaats van Lucie en hemzelf worden. Pückler overlijdt op 86 jarige leeftijd. Zijn lichaam werd opgelost in zwavelzuur en bijgezet in de piramide.

Toen Prins Frederik het Muskauer Park overnam stelde hij Eduard Petzold aan als parkhoofd. Petzhold was al werkzaam in het park. Onder zijn leiding groeide het Muskauer Park uit tot het grootste landschapspark in dit deel van Europa.

Het Muskauer Park lag destijds volledig in Duitsland. Na de Tweede Wereldoorlog werden de grenzen opnieuw bepaald en werd de rivier Neisse de nieuwe natuurlijke grens tussen Polen en Duitsland. Hierdoor kwam tweederde van het park in Polen te liggen. Het park had flinke schade opgelopen tijdens de oorlog  en het Neues Schloss brandde in 1945 af. Door gebrek aan onderhoud raakte het park met name in het Duitse deel in het slop. Toch probeerde men met man en macht het unieke karakter van het park te behouden.

Maar toen kwam de grens tussen de DDR en Polen. In het Duitse deel  van het park was nauwelijks nog iets te doen. Omdat Polen het gebied als beschermd natuurgebied behandelde, lieten ze het volledige park hun gang gaan. Het gevolg was dat het park behoorlijk overwoekerd raakte. Er waren geen paden en weides meer. Kinderen in die periode dachten dat het park een bos was met tropische planten. Ze gingen er heen om fruit te plukken en te spelen in het overwoekerde gebied. En dan was er de zwaar beveiligde grens. De DDR-burgers en de Polen konden zwemmen in de Neisse, maar ieder aan zijn eigen kant waardoor er geen contact was met elkaar.

Aan Duitse zijde werd inmiddels gewerkt aan de wederopbouw van het Schloss (pas gereed in 2013) en werden de bruggen over het water gereconstrueerd. De Duitsers en Polen gingen na de val van de Muur samenwerken om het park weer volledig in ere te herstellen. Zo had het park een aandeel in de Duits-Poolse verzoening.

En dat is goed gelukt. Op 2 juli 2004 werd het Fürst-Puckler-Parks Bad Muskau opgenomen tot de Werelderfgoedlijst van de UNESCO.

Mijn gids Carmen is een groot liefhebber van het werk van Hermann Fürst von Pückler-Muskau. Als ze me vraagt wat ik van de man weet, moet ik het antwoord schuldig blijven. Ik ken zijn werk niet, ik heb zijn boeken nooit gelezen en ik weet ook niets over Frederik. Even voel ik me heel dom dat ik nauwelijks iets weet over dit gebied, alsof ik tijdens de geschiedenislessen niet heb opgelet. Gelukkig neemt mijn gids de tijd om me alles uit te leggen en te vertellen. Ze heeft op al mijn vragen antwoorden.

Omdat het park zo ongelooflijk groot is, huren we een fiets en gaan we het gebied met de fiets verkennen. Het park is opgedeeld in verschillende delen. We fietsen langs eilanden, exotische tuinen, oude bossen en een Engelse tuin. Middelpunt van het park is het prachtige Neues Schloss. Voor de entree staan twee enorme leeuwenbeelden, uiteraard één van de duidelijke sporen van Frederik van Oranje-Nassau die ze hier liet plaatsen.

Wat mij met name opvalt is de enorme passie waarmee Carmen spreekt. Dit park betekent heel veel voor haar. Ze was zo ongelooflijk blij dat het Muskauer Park weer volledig in ere hersteld is. Ik wordt zelf ook enthousiast van haar verhalen.

Samen met gids Carmen verken ik het Muskauer Park per fiets. Ze vertelt met passie over het gebied dat ik ook enthousiast wordt.

Pas aan de hand van de verhalen van Carmen kom ik erachter hoezeer Pückler bezig was met de tuinaanleg. Iedere boom, ieder bankje, iedere vijver had een betekenis. Hij wilde het park als een soort openluchttheater voor mensen opbouwen. Met de weides, de bomen en vijvers als podium. Het gras wordt tot aan de populieren gemaaid, daarachter wordt het lang gehouden. Wat precies de reden hiervan was, weet ik helaas niet meer. De Canadapopulieren werden zo geplaatst dat je van welke plek dan ook nooit volledig zicht had op het Neues Schloss. Dit geeft diepte en zorgt voor een bepaalde nieuwsgierigheid voor het gebouw. Zo wilde hij de fantasie van de bezoekers prikkelen. Wanneer een boom dood gaat of dreigt om te vallen, wordt de boom niet geheel verwijdert. De boom wordt uitgehold en een nieuwe boom groeit in de stam van de oude.

Weidse zichtterrassen en bochtige paden zijn met elkaar verbonden. Sommige rivieren in het park werden door Pückler uitgegraven zodat mensen langs smalle paden naar romantische zitplaatsen konden zitten. De bankjes werden altijd geplaatst langs een bepaalde boomsoort. Er groeit zelfs ananas in de exotische tuinen. Deze kon de charmeur Pückler namelijk weggeven aan de dames. Tegenwoordig krijgen de belangrijke bezoekers ook een ananas. Helaas ben ik als travelblogger niet belangrijk genoeg…

Tegenwoordig lopen hier gezinnen met hun kinderen door het park. Er wordt gefietst en hardgelopen. Sommige mensen maken zelfs een ritje met paard en koets. Zodra je over de ‘Englische Brücke’ loopt, een historische voetgangersbrug over de Lausitzer Neisse, sta je ineens in Polen. Een oase van groen en rust opengesteld voor bezoekers. Dit was zoals Pückler het had bedoeld.

Wat zou Hermann Fürst von Pückler-Muskau vinden van het park als hij nu nog kon rondlopen hier? Ik denk dat zijn droom werkelijkheid is geworden om van de Muskauer Heide een oase te maken. Een gebied waar bezoekers graag naartoe komen om te wandelen of fietsen in dit park.

Na de rondleiding met Carmen zoek ik het café terras even op. Ik blijf nog even in de Pückler-sferen, want hier kan ik een typische specialiteit proeven: het Fürst-Pückler-Eis. Dit ijs bestaat uit drie lagen en drie verschillende kleuren. Chocolade, vanille en aardbei. Wie de bedenker is van het ijs is niet duidelijk, maar het oudste bekende recept is van de chefkok die voor Pückler werkte.

Disclaimer: Ik bezocht het Muskauer Park tijdens de Grand Tour Sachsen. Deze reis is tot stand gekomen in samenwerking met Saksen Toerisme. Ik krijg niet betaald voor het schrijven van dit artikel en alles wat je leest is mijn persoonlijke mening/ervaring