Görlitz, een geliefde filmlocatie met 4000 monumenten

Al jaren voor Christus werd Görlitz bewoond. Na de jaartelling werd duidelijk dat stammen uit Silezië hier woonden. Toen zij vertrokken kwamen de Slavische stammen. De naam Görlitz werd in 1071 in het eerste vermeld in documenten. De stad lag in het op het kruispunt van handelswegen en kende een bloeiperiode toen het een stapelrecht kreeg op textiel. Zo kon Görlitz uitgroeien tot de grootste en rijkste stad van de Oberlausitz regio. De rijkdom was te zien aan de prachtige woningen die in laat-gotiek en renaissancestijl werden gebouwd. Beroemde personen als Russische tsaar Alexander, Napoleon Bonaparte en Frederik Willem II logeerden zelfs in deze stad.

Terwijl veel steden in Saksen tijdens de Tweede Wereldoorlog enorme schade leden, kwam Görlitz vrijwel ongeschonden uit de oorlog. Slechts 37 woningen werden vernietigd. Hierdoor werden de prachtige gebouwen bewaard gebleven en hoefden ze niet opnieuw opgebouwd te worden. Tijdens de DDR-periode werden in en rond het centrum allerlei grote nieuwbouwprojecten in Sovjet-stijl uitgevoerd. Ondertussen raakte het historische centrum in vervalen en waren er zelfs plannen om het complete gebied te saneren. Gelukkig vonden deze plannen nooit plaats. Voordat deze plannen uitgevoerd werden viel de Muur en werd het historisch centrum gered.

Er werd flink geïnvesteerd in restauratieprojecten na de val van de Muur om Görlitz weer die fantastische aanblik te geven. Van 1995 tot 2016 was er zelfs een anoniem persoon die jaarlijks een half miljoen Euro doneerde voor herstelwerkzaamheden! En dat is goed gelukt, want wie tegenwoordig door de stad loopt waant zich in een andere eeuw.

Bijzonder is dat Görlitz eigenlijk deels in Polen gelegen is. Na de Tweede Wereldoorlog werd de grens tussen Duitsland en Polen dwars door de stad getrokken. De grens tussen Polen en Duitsland volgde de loop van de rivieren Oder en Neisse. Omdat de Neisse dwars door Görlitz loopt werd het oostelijke deel van de stad Pools en kwam het als Zgorzelec op de kaart te staan. Het historische centrum bleef aan de Duitse kant van de grens. Dankzij deze verbinding dragen Görlitz en Zgorzelec de titel ‘Europastad’.

Tegenwoordig kunnen bezoekers van de stad via de voetgangersbrug van Duitsland naar Polen lopen. Dit hadden ze zo’n 30 jaar gelegen nooit voor mogelijk gehouden. De huizen aan de Poolse zijde van de oeverpromenade hebben hun eigen charme. Één van de meest vooraanstaande filosofen van de 16e eeuw, Jacob Böhme, woonde in het rode huis.

Görlitz is een gedeelde stad, want de stad ligt deels in Polen onder de naam Zgorzelec. Na de Tweede Wereldoorlog werd een nieuwe grens getrokken langs de rivier Neisse. Een deel van Görlitz kwam toen in Polen te liggen.

Het historische centrum van Görlitz is gemakkelijk te voet te verkennen. Er zijn echter behoorlijk wat geheimen te vinden in de stad waar de meeste toeristen geen enkele weet van hebben. Daarom ben ik blij dat ik met gids Pedro Snoeijer op pad ga. Pedro is een geboren Nederlander maar woont al meer dan 10 jaar in Görlitz. Samen met hem maak ik een stadswandeling langs de belangrijkste hotspots.

De Peterskirche bepaalt het stadsbeeld van het historische centrum. Deze 15e eeuwse kerk werd hoog boven het Neissedal gebouwd en geldt als de grootste hallenkerk van Saksen. Na een brand in 1691 werd de kerk vrijwel volledig verwoest door een brand. Alleen delen van de westvleugel werden gespaard. Al snel werd er gebouwd aan een nieuwe kerk zoals in de huidige vorm. Het van 1697 tot 1703 door de Italiaanse orgelbouwer Eugenio Casparini gebouwde Sonnenorgel geldt als een meesterwerk van de orgelbouwkunst. Vanaf de Altstadtbrücke lopen we even de Poolse grens over om de kerk van een afstandje te bekijken en zie ik tevens ook delen van de oude stadsmuur die om de stad was gebouwd.

Boek hier een rondleiding met een gids door de historische binnenstad.

Een andere kerk die we bezoeken is de Dreifaltigkeitskirche aan de Obermarkt. Normaal gesproken zijn protestantse kerken een stuk soberder dan katholieke kerken, maar omdat deze kerk ooit katholiek was is het interieur een stuk sierlijker. Het gewelfde plafond is voorzien van prachtig schilderwerk. Een ander hoogtepunt is het gouden Maria-altaarstuk.

Dankzij Pedro kom ik op plaatsen waar de gemiddelde toerist niet snel kan komen. Achter het Alte Rathaus opent Pedro een deur en komen we in een prachtige galerij met een oude erker.

Ik mag ook een kijkje nemen achter de indrukwekkende gevels van de huizen. Pedro vraagt een vriend om een sleutel zodat ik ook enkele hallenhuizen van binnen kan bewonderen. Normaal gesproken blijven de deuren van deze woningen gesloten voor toeristen. De huizen zijn van binnen prachtig en soms ook rijkelijk versierd. Ook de plafonds van de woningen moeten prachtig zijn, maar we kunnen natuurlijk niet zomaar bij de mensen naar binnen. Probeer eens vanaf de straat naar de plafonds van de woningen te kijken als de ramen open staan. Wellicht zie je prachtig beschilderde plafonds. Bij sommige huizen waren deze prachtige beschilderingen altijd al zichtbaar, bij andere waren ze verdwenen onder een enorme laag stucwerk en pas later weer herontdekt.

Achter de indrukwekkende gevels van de huizen vind je de beroemde hallenhuizen die normaal gesproken gesloten blijven voor bezoekers.

Mocht je toch een indruk willen krijgen van de hallenhuizen van Görlitz en wil je niet aankloppen bij de bewoners? Neem dan een kijkje bij de de Kaufmannspaläste aan de Brüderstrasse 9. Hier kun je een indruk krijgen hoe de 14e eeuwse woningen eruit zien. Bijzonder is ook dat de woningen  nog in de oude staat te bewonderen zijn. Voor even lijkt het alsof je een woning uit het DDR-tijdperk bent binnengestapt. In 1994 verliet de laatste familie het pand en sindsdien werd er niets meer aan gedaan.

In totaal telt Görlitz maar liefst 4000 monumenten. En dat is een heleboel. Wandel door de straten en steegjes van het historische centrum en je zult versteld staan van de vele prachtige gebouwen. Bouwwerken met een samensmelting uit laatgotiek, renaissance, barok en jugdenstil. De rijkdom van vervlogen tijden ontdek je op iedere hoek. Kijk naar alle kleine details van de woningen, want overal zie je iets unieks.

Het Rathaus van Görlitz is een bijzonder bouwwerk. De toren heeft een astronomische klok met twee verschillende wijzerplaten boven elkaar. De bovenste toont de maanfase en de onderste de Gregoriaanse kalender. Ga eens op de Untermarkt staan en kijk eens naar het hoofd in de klok. Iedere minuut opent de mond van dit hoofd en draaien de ogen. Wanneer het ’s avonds wat donkerder is, zul je zien dat de ogen ook licht geven. Volgens een legende is dit het hoofd van een torenwachter die ’s avonds niet goed zijn werk deed.

Boven de beide wijzerplaten is een leeuw te zien. Deze ‘brulde’ wanneer het weer Nieuwe Maan werd. Tegenwoordig kun je vanuit de toren op een knopje klikken door de leeuw te laten brullen. Omdat ik de toren ga beklimmen samen met een gids, druk ik uiteraard even op het knopje. Eenmaal bovenop de toren heb je het beste uitzicht over de historische stad.

Een bezoek aan een begraafplaats. Het klinkt altijd gek om te schrijven, maar ik vond dit een uiterst bijzondere plek. Het Nikolaifriedhof is de oudste begraafplaats van Görlitz en heeft enkele bijzondere graven. Prachtige graven die je haast alleen maar in Zuid-Amerikaanse landen tegenkomt. Onder meer de filosoof Jakob Böhme en Goethe’s voormalige muze Minna Herzlieb liggen op de historische begraafplaats begraven. Een kleine wandeling over deze begraafplaats levert wellicht enkele prachtige en dramatische foto’s op.

Als je een stukje Jeruzalem beleven wilt, kun je ook het nabij gelegen Heiliges Grab bewonderen. Dit is een kopie van het heilige graf van Jeruzalem dat tussen 1481 en 1504 werd gebouwd.

In de 19e eeuw groeide de Joodse gemeenschap in Görlitz. Er werd daarom een synagoge gebouwd die in 1911 werd ingewijd. De synagoge werd gebouwd in Art-Nouveau stijl en was een belangrijke ontmoetingsplaats voor de Joodse gemeenschap. Tussen 1933 en 1945 vluchtten veel Joden uit de stad of werden ze gedeporteerd. In de nacht van 9 op 10 november 1938 vond de ‘Kristallnacht’ plaats. Nazi’s hadden op deze nacht een georganiseerde actie gericht tegen het Joodse deel van de Duitse bevolking. De synagoge werd in brand gestoken, maar de brandweer kon het gebouw op tijd blussen. Gedurende de DDR-periode was er een gebrek aan geld voor onderhoud en na de Duitse hereniging werd er geld ingezameld om de synagoge voor instorting te behoeden. Hoewel de synagoge door de jaren heen veel schade heeft opgelopen, is het oorspronkelijke ontwerp van het gebouw grotendeels bewaard gebleven. Bij een bezoek aan de synagoge kun je de bijzondere architectuur bewonderen en meer te weten komen over de geschiedenis van de Joodse gemeenschap in Görlitz.

De Oberlausitzische Bibliotheek der Wissenschaften is een samenvoeging van twee oude bibliotheken. Hier kun je één van de mooiste bibliotheekzalen van Duitsland bewonderen. Een aanrader wat mij betreft. Bezoek hiervoor het Kulturhistorisches Museums Görlitz.

Andere musea die je kunt bezoeken zijn het Schlesisches Museum (dat gigantisch groot is), het Lausitzer-museum, Spielzeugmuseum, Fotomuseum en Senckenberg Museum für Naturkunde. Dus ook bij slecht weer kun je je zeker een dag vermaken.

De bijnaam van Görlitz is Görliwood, een verwijzing naar Hollywood. En dat is niet voor niets, want de stad is al meerdere malen het decor geweest van bekende speelfilms. Wist je bijvoorbeeld al dat films als ‘Ingloriuos Bastards’, ‘Goethe’, ‘The Reader’ en ‘The Book Thief’ hier werden opgenomen? Voor de film ‘Goethe’ werd het centrum midden in de zomer omgetoverd in een winters paradijs. Onder andere Kate Winslet, Emma Thompson en Wes Andersen hebben hier hun draaidagen gehad. Je kunt zelfs een tour maken langs de bekendste filmlocaties van de stad. En dat zijn er een hele hoop. Extra leuk is het om na een bezoek aan de stad de films nog eens terug te zien.

In de film ‘The Grand Budapest Hotel’ werd het voormalige Kaufhaus als filmlocatie gebruikt. Jarenlang was in dit prachtige bouwwerk de Karstadt gevestigd, maar deze winkelketen sloot in 2009 haar deuren. Sindsdien staat het pand leeg en dat is ongelooflijk zonde. Een nieuwe investeerder probeert er nieuw leven in te blazen, maar het bouwwerk moet voorzien worden van de nieuwste voorwaarden. Dit zorgt voor enorme vertraging en er kan geen exacte datum voor oplevering worden gegeven. Wel is het prachtig om te zien dat de oude elementen van dit gebouw onaangetast zullen blijven tijdens de renovatiewerkzaamheden.

Je zou denken dat ‘The Grand Budapest Hotel’ in Boedapest is opgenomen. Niets is minder waar, want de filmlocatie was in Görlitz. Ook andere films en tv-series zijn hier opgenomen. Daarom draagt de stad de bijnaam ‘Görliwood’.

Sinds 1869 wordt in Görlitz het Landskron bier gebrouwen. Het bier rijpt 40 dagen in de 12 meter diepe kelders. Dit is uniek, want nergens anders rijpt het bier langer. De gistingskamers staan onder monumentenbescherming, maar de volledige brouwerij behoort is een industrieel monument. Tijdens mijn eerste bezoek aan Görlitz in 2019 vierde de brouwerij hun 150-jarige jubileum. Dit werd gevierd met een groots feest en vuurwerk. Ik nam een kijkje en genoot met een lekker bier in de hand van muziek en heerlijk eten.

Bezoek de stad niet alleen overdag, want ook ’s avonds kun je namelijk schitterende opnames maken. Neem dus een statief mee om de stad ’s avonds de verlichte monumenten te fotograferen.

Het historische centrum van Görlitz vormt ook een prachtig decor voor een sfeervolle kerstmarkt. De kerstmarkt van Görlitz staat bekend als het Schlesischer Christkindlmarkt. Handelaren uit de Oberlausitz, Tsjechië en Polen komen hier hun regionale specialiteiten aanbieden. Midden op de Obermarkt wordt een enorme ijsbaan opgebouwd waar zowel jongeren als ouderen kunnen schaatsen.

Ten zuiden van de stad ligt een groot kunstmatig recreatiemeer. Het meer is ontstaan door de ontginning van bruinkool. De ontginning startte al in 1835, maar werd in 1919 omgezet in een dagbouw. Pas in december 1997 werd de mijnbouw stopgezet. Enkele jaren later werd de groeve gevuld met water en is er een start gemaakt met de inrichting van een recreatiegebied. Op slechts enkele minuten van het historische centrum kun je tegenwoordig heerlijk ontspannen. Het Berzdorfer See is een geliefde locatie voor zowel de lokale bevolking als toeristen. Op en rond het meer kun je verschillende sporten beoefenen, zoals windsurfen en suppen. Er zijn verschillende zandstranden aangelegd waar bezoekers heerlijk kunnen relaxen en een frisse duik kunnen nemen in het water. Bij de stranden zijn horecagelegenheden te vinden waar je kunt zitten en iets te eten of drinken kunt verkrijgen. Ik kan Strandbar Görlitz ten zeerste aanraden. Rondom het meer is een goed pas aangelegd waar je kunt wandelen of fietsen. De totale lengte van deze route bedraagt 17 kilometer. Vergeet niet om een bezoek te brengen aan de Schaufelradbagger 1452. Deze graafmachine werd gebruikt in de dagbouwmijn van Berzdorf en behoort tot de culturele monumenten van Saksen.

Aan de rand van de stad kun je een stukje van de rauwe industriële geschiedenis van Görlitz ontdekken. Ten tijde van de DDR werden er 14 koelhuizen gebouwd in opdracht van het ‘Ministerium für Lebensmittelindustrie’. In de koelhuizen werden de staatsreserves van de DDR opgeslagen. Één van de koelhuizen werd gebouwd in Görlitz. Van 1954 tot 1993 was het koelhuis in gebruik. In 1994 werd het pand verkocht aan een Nederlands bedrijf. Vanwege de bouwkundige en technische staat van het pand, kon het niet worden gebruikt als koelketen. Hierdoor werd het pand aan zijn lot overgelaten en raakte het in verval. Door vandalisme en plunderingen raakte het pand nog ernstiger verwaarloosd. Jongeren ontdekten de locatie en wilden er een ontmoetingsplaats van maken. Er werd contact gezocht met de Nederlandse eigenaar en hij steunde het project van de jongeren. Een vereniging met vrijwilligers zet zich sindsdien in om van het verwaarloosde gebouw een sociaal-culturele ontmoetingsplaats te maken. Sinds 2013 vinden er allerlei evenementen plaats zoals concerten, workshops en filmvertoningen. Mensen kunnen er werken, maar ook overnachten. Zo kun je bijvoorbeeld overnachten in oude DDR-garages of safaritenten.

Van het Duitse eten word ik altijd heel gelukkig. Hoe traditioneler, hoe beter. En gelukkig kun je in Görlitz ook terecht voor traditioneel Duits eten. Een goed restaurant met traditionele regionale kost kun je krijgen bij Hotel Schwibbogen bij de Obermarkt. Voor slowfood kun je terecht bij de Obermühle Görlitz. Hier worden ingrediënten van regionale partners gebruikt en de groenten worden zelf verbouwd. Een ander populair restaurant is het Kartoffelhaus.

Voor de middag is Café Herzstück een echte aanrader. Niet alleen is het interieur hier heel tof, ze hebben er ook heerlijke gebakjes. Lekker met een kopje koffie of heb je liever een Prosecco? Een drankje kun je ook doen bij Bikini, een modern café & tropical bar in het centrum.

Een bezoek aan Görlitz is een aanrader voor een lang weekend. De stad telt maar liefst 4000 monumenten, een wandeling door het historische centrum is als een tijdreis en eenvoudig te voet te doen. Overal om je heen zie je de meest fantastische gebouwen, vrijwel ieder met een eigen verhaal. Meer geheimen vind je zelfs achter de deuren. Het is niet voor niets dat Hollywood hierheen komt om de stad te gebruiken als decor voor een film. Ik ben benieuwd of filmliefhebbers de locaties kunnen ontdekken. Verder vind je in de stad musea en vinden er regelmatig allerlei festiviteiten plaats. Wandel eenvoudig naar de overzijde van de Neisse waar je in Polen bent. Dit was meer dan 30 jaar geleden haast ondenkbaar. Geniet daarnaast van de culinaire hoogstandjes, want je kunt hier de regionale keuken proeven. Vergeet niet een Landskron bier bij je diner te bestellen.

Disclaimer: Ik bezocht de stad Görlitz Inmiddels twee maak. De reizen zijn tot stand gekomen in samenwerking met Saksen Toerisme en Görlitz-Information & Tourist-Centre. Ik krijg niet betaald voor het schrijven van dit artikel en alles wat je leest is mijn persoonlijke mening/ervaring