Tskaltubo: een speelplaats voor urban exploring

Georgië telt meer dan tweeduizend bronnen met mineraalwater en al eeuwenlang worden ze gebruikt om in te baden. In 1829 kwamen Russische militairen in de regio Borjomi terecht. Een kolonel die kampte met maagproblemen ontdekte dat het water een geneeskrachtige werking had. Niet veel later liet hij er een sauna en een huisje bouwen en begon men het water te bottelen. Borjomi werd een begrip binnen het Russische Rijk en het mineraalwater wordt vandaag de dag nog steeds in heel Georgië gedronken en zelfs naar tientallen landen geëxporteerd.

Ook Tskaltubo stond bekend om zijn thermale bronnen, die al tussen de 7e en 9e eeuw werden ontdekt. Bij analyses in de jaren twintig bleek dat het water een gunstige werking had op reuma en gewrichtsklachten. Met Duitse steun verrees in 1925 het eerste sanatorium en daarna volgden al snel meer spa’s en badhuizen. Dankzij een rechtstreekse treinverbinding met Moskou groeide Tskaltubo uit tot een van de belangrijkste kuuroorden van de Sovjet-Unie. Zelfs Stalin kwam hier regelmatig en had zijn eigen badhuis.

Opvallend genoeg waren de sanatoria niet enkel voor de elite. Tijdens het communistische bewind konden artsen arbeiders een verblijf in Tskaltubo voorschrijven om te herstellen of verplicht te rusten. Zo ontwikkelde de stad zich tot hét wellnesscentrum van de Sovjet-Unie.

In de hoogtijdagen telde Tskaltubo 19 sanatoria, 9 badhuizen, een resort en een centrum voor balneologie en fysiotherapie. Jaarlijks kwamen er meer dan 100.000 bezoekers naar de stad.

Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie betekende ook het einde van de glorietijd van Tskaltubo. Nieuwe grenzen en politieke onrust zorgden ervoor dat toeristen wegbleven. De imposante sanatoria en badhuizen, ooit gevuld met duizenden bezoekers, kwamen leeg te staan en raakten langzaam in verval. Waar de stad ooit symbool stond voor gezondheid en ontspanning, veranderde Tskaltubo in een bijna spookachtige plek.

De economische crisis en de burgeroorlogen in Abchazië en Zuid-Ossetië brachten nieuwe bewoners naar de stad. Duizenden ontheemden werden ondergebracht in de leegstaande gebouwen. Nog altijd wonen er gezinnen in de voormalige sanatoria, vaak onder zware omstandigheden. Zo kregen de monumentale panden onbedoeld een tweede leven, maar wel één die haaks staat op hun oorspronkelijke functie.

Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie bleven toeristen weg en werden de sanatoria noodgedwongen bewoond door vluchtelingen.

De sanatoria en badhuizen die ooit de trots van de Sovjet-Unie waren, zijn vandaag de dag vooral vergane glorie. Voor liefhebbers van urban exploring is Tskaltubo daardoor een droombestemming. Tijdens mijn bezoek probeerde ik zoveel mogelijk verlaten gebouwen te bekijken. Dankzij tips van andere blogs en Google Maps vond ik vrijwel iedere locatie, al bleek het niet altijd mogelijk om ze allemaal daadwerkelijk te betreden.

Tegelijkertijd verandert Tskaltubo langzaam. Investeerders kopen steeds vaker vervallen gebouwen op met het plan ze te renoveren en opnieuw te openen als resort. Dat betekent dat sommige urbex-locaties inmiddels afgesloten zijn of worden bewaakt. Wie zelf op ontdekking wil, moet bovendien voorzichtig zijn: ingestorte vloeren, losse trappen en broze plafonds zijn geen uitzondering. Een ongeluk zit hier snel in een klein hoekje, dus alleen urbexen is geen goed idee.

Daarnaast wonen er nog altijd mensen in enkele van de voormalige sanatoria. Uit respect voor deze bewoners is het niet gepast om hun leefruimtes zomaar binnen te lopen of te fotograferen.

Hieronder vind je een overzicht van de bekendste verlaten gebouwen en urbex-locaties in Tskaltubo.

Hotel Savane

Het voormalige Hotel Savane is een van de meest toegankelijke urbex-locaties in Tskaltubo. Het imposante gebouw staat direct naast de hoofdweg en is volledig open voor bezoekers. Vooral de buitenzijde trekt de aandacht: een halfronde ingang met trappen en een elegante zuilengang die je meteen terugbrengt naar de grandeur van vroeger.

Binnen is het een ander verhaal. De meeste kamers en etages zijn leeg en in verval, met hier en daar behang dat nog net overeind blijft. Tussen de afbrokkelende muren groeien inmiddels planten door de vloer, wat de sfeer nog unieker maakt. Een enkele kamer herinnert aan de jaren negentig, met oude kalenders uit 1994 die achterbleven toen het hotel zijn deuren sloot. Hoewel er binnen weinig originele details bewaard zijn gebleven, blijft Hotel Savane een interessante plek om te verkennen en te fotograferen.

Sanatorium Imereti

Het Sanatorium Imereti is een van de mooiste voorbeelden van de stalinistische architectuur in Tskaltubo. Vooral de centrale koepelruimte met gewelfd plafond en zuilen is indrukwekkend, net als de grote hal met marmeren pilaren, sierlijke trappen en rijk versierde plafonds. Rondom de binnenplaats groeit een tuin met palmbomen en kleine moestuintjes die door bewoners worden onderhouden.

Het gebouw wordt tegenwoordig gedeeltelijk bewoond door ontheemden. Dit was de eerste locatie waar ik tijdens mijn bezoek daadwerkelijk mensen tegenkwam. Terwijl ik in de binnentuin foto’s maakte, keken enkele bewoners vanaf hun balkon toe, wat me behoorlijk deed schrikken. Uit respect ben ik vooral in de leegstaande delen gebleven, al maakte de staat van verval daar veel indruk. In sommige vleugels waren vloeren volledig ingestort, waardoor delen van het sanatorium totaal niet toegankelijk waren.

Hotel Medea

Via een breed voetpad loop je naar de imposante ingang van Hotel Medea, een van de bekendste urbex-locaties in Tskaltubo. In de hoogtijdagen moet dit pad indrukwekkend zijn geweest. Bezoekers liepen langs fonteinen en verzorgde tuinen met zuilen, recht op de monumentale entree af. Tegenwoordig zijn de tuinen volledig overwoekerd en staan de fonteinen droog, maar de aanblik van de enorme zuilen blijft indrukwekkend.

De ronde trap bij de entree is nog altijd een fotogenieke plek. Ik liep er zelf tussen de zuilen omhoog en zag hoe zelfs een pasgetrouwd stel er hun trouwfoto’s maakte. Binnen valt Hotel Medea tegen. Het linkerdeel van het gebouw wordt bewoond, terwijl het rechterdeel vervallen is en nauwelijks interessant om te verkennen.

Hotel Shaxtiori

Het Hotel Shaxtiori geldt als een van de meest indrukwekkende sanatoriums van Tskaltubo. De gevel is rijk versierd met zuilen, bogen en ornamenten en ook binnen zijn de ruimtes gedecoreerd met dezelfde stijlkenmerken. Plafonds met kleurrijke schilderingen maakten dit gebouw ooit tot een luxueus kuuroord.

Tijdens mijn bezoek wilde ik het pand graag van binnen zien, maar dat bleek onmogelijk. Hotel Shaxtiori is opgekocht door een investeerder die het wil ombouwen tot luxe resort. Het terrein is afgesloten met een metalen hek en wordt bewaakt. Ik probeerde een bewaker te overtuigen mij binnen te laten, maar zonder succes. Mocht dit hotel ooit opnieuw zijn deuren openen, dan ben ik benieuwd hoe ze dit iconische gebouw nieuw leven hebben ingeblazen.

Op deze website krijg je een indruk hoe dit gebouw er uit moet hebben gezien.

Sanatorium Iveria

Naast Hotel Shaxtiori staat het indrukwekkende Sanatorium Iveria. Volgens de meeste bronnen is dit gebouw inmiddels afgesloten en kun je er niet meer binnen. Het terrein zou zijn opgekocht door een miljonair en omheind met golfplaten, bewaakt door security. Tijdens mijn bezoek stond de poort echter open en kon ik toch een kijkje nemen.

Al vanaf de buitenzijde maakt het complex indruk. Voor de entree lagen fonteinen, de begane grond is versierd met zuilen en bogen en op de hogere etages zie je de kenmerkende boogramen terug. Links en rechts van het gebouw torenen twee hoge vleugels omhoog die het geheel nog imposanter maken.

Binnen stapte ik een grote hal in met een ronde opening naar de eerste etage. Dit was zonder twijfel de mooiste ruimte die ik in Tskaltubo heb gezien: marmeren zuilen, ornamenten in het plafond en een sfeer die je terugvoert naar de grandeur van de Sovjettijd. Via een afbrokkelende trap verkende ik de andere verdiepingen, waar nog meer fraaie ruimtes te vinden waren. Voor mij is Sanatorium Iveria het hoogtepunt van urban exploring in Tskaltubo. Helaas lijkt het erop dat deze ervaring niet meer te herhalen is, tenzij het gebouw in de toekomst wordt gerestaureerd en toegankelijk gemaakt.

Hotel Sakartvelo

Wanneer je Tskaltubo binnenrijdt, zie je Hotel Sakartvelo meteen liggen. Het enorme gebouw staat op een heuvel en is al van veraf te herkennen. Het is zo’n typisch grauw communistisch betonblok, gebouwd in een U-vorm met etages die trapsgewijs oplopen. Vandaag de dag is zo’n zestig procent van het complex nog altijd bewoond door ontheemden. Zij leven vooral op de bovenste verdiepingen, waardoor ik mijn verkenning beperkte tot de onderste etages.

Binnen trof ik een troosteloze aanblik. Water sijpelt door het beton, plafonds en vloeren brokkelen langzaam af en in de lege kamers groeit de schimmel langs de muren. Vanaf de balkons keek ik uit op de etages waar gezinnen daadwerkelijk wonen. Op dat moment realiseerde ik me in wat voor omstandigheden deze mensen hun leven moeten leiden. Het voelde wrang om hier rond te lopen met mijn camera.

Toch kent Hotel Sakartvelo ook bijzondere plekken. Helemaal achterin ligt een leeg zwembad dat nog altijd is bedekt met kleurrijk mozaïek. Ook de muren rondom zijn versierd met vrolijke patronen. Via een wirwar van betonnen trappen dwaalde ik verder door het gebouw, steeds met zicht op de binnenplaats waar de bewoners hun dagelijks leven proberen voort te zetten.

Intourist Hotel

Vanaf Hotel Sakartvelo kijk je uit op het Intourist Hotel in Tskaltubo. Dit voormalige sanatorium was ooit een van de prestigieuze kuuroorden van de stad. Tegenwoordig wordt het vrijwel volledig bewoond door ontheemden, waardoor ik het gebouw zelf niet heb bezocht. De imposante gevel is nog altijd zichtbaar vanaf de heuvel, maar een kijkje binnen was helaas niet mogelijk.

Hotel Tbilisi

Hotel Tbilisi in Tskaltubo heb ik helaas niet van binnen kunnen bekijken, maar het gebouw staat bekend om zijn indrukwekkende architectuur. Aan de buitenzijde vallen de balkons met sculpturen direct op en de entree wordt versierd met twee griffioenen. Binnen zou er nog een kleine binnenplaats met fontein zijn die herinnert aan de grandeur van vroeger. Tegenwoordig wordt ook dit voormalige hotel grotendeels bewoond door ontheemden.

Hotel Gelati

Hotel Gelati heb ik tijdens mijn bezoek aan Tskaltubo niet van binnen gezien. Volgens andere reizigers en foto’s die ik online vond, is het voormalige hotel niet overal even bijzonder. Toch zijn er een paar elementen die eruit springen. Het koepeldak is een fraai staaltje architectuur en ook het oude restaurant zou de moeite waard zijn om te bekijken.

Hotel Metalurgi

Hotel Metalurgi wordt tegenwoordig deels bewoond, waardoor je niet zomaar overal naar binnen kunt. Toch is vooral de entree indrukwekkend: marmeren zuilen, een groot balkon op de eerste etage, een kroonluchter die nog steeds hangt en een rijk versierd plafond. Tijdens mijn bezoek zaten er enkele bewoners te ontspannen in deze ruimte, waardoor ik het ongepast vond om foto’s te maken. Ik liep daarom een rondje om het pand en ontdekte achter het gebouw een enorme tuin die inmiddels volledig is overwoekerd, maar nog steeds de grandeur van vroeger laat zien.

Tskaltubo Spa Resort

Het Tskaltubo Spa Resort is het enige oorspronkelijke sanatorium in de stad dat volledig is gerenoveerd en opnieuw in gebruik is genomen. In 2011 ging het hotel na jaren verval weer open, al zijn er nog altijd vleugels die gesloten blijven. Volgens de verhalen bevond zich in één van deze afgesloten gedeeltes de kamer van Jozef Stalin.

Omdat ik hier zelf overnachtte, besloot ik te vragen of ik die beroemde kamer kon zien. De receptioniste riep een oudere man erbij – Giorgi, vermoedelijk de conciërge of bewaker – die de sleutel van de afgesloten vleugel had. Hij sprak geen Engels, waardoor ik hem niets kon vragen, maar hij liet me de gangen bekijken. De vleugel stond grotendeels open, maar één kamer op de eerste verdieping bleef afgesloten. Dit zou de kamer van Stalin zijn geweest.

Wat ik wél kon zien, was een kantoorruimte met een bureau, een kast en een stoel. Op tafel stond zelfs nog een vaas met bloemen. Ook trof ik een slaapkamer met een keurig opgemaakt bed en een woonruimte met typisch Sovjet-servies. Uiteraard is dit niet letterlijk zo achtergelaten in 1953, maar het geeft wel de indruk dat Stalin hier nog maar kort geleden verbleef. Voor de Georgiërs lijkt de herinnering aan zijn bezoeken in ieder geval belangrijk genoeg om deze plek zo in stand te houden.

Hotel Aia

Het voormalige Hotel Aia is vooral bekend om de indrukwekkende mozaïeken. Aan de buitenzijde van het betonnen gebouw prijkt een enorm kunstwerk dat meteen de aandacht trekt. Ook binnen zijn nog kleurrijke mozaïeken te vinden, die herinneren aan de grandeur van vroeger. Tegenwoordig wordt het pand bewoond door ontheemden, waardoor je niet zomaar overal naar binnen kunt. Toch blijft dit één van de meest opvallende gebouwen van Tskaltubo door de combinatie van de sobere architectuur en de opvallende kunstwerken die de gevels sieren.

Badhuis nr. 6

Tskaltubo telde ooit negen badhuizen, allemaal gebouwd in het centrale park van de stad. Ze bestonden uit thermale baden en behandelkamers waar bezoekers zich onderdompelden in het geneeskrachtige water. Vandaag de dag zijn er nog drie operationeel en is het de bedoeling dat ook de overige badhuizen in de toekomst worden gerenoveerd en heropend.

Het meest bijzondere is Badhuis nr. 6, dat speciaal werd gebouwd voor Jozef Stalin. Hij kwam hier regelmatig en had zelfs een eigen privézwembad, rijkelijk versierd met mozaïektegels. Voor bezoekers is dit zwembad officieel niet toegankelijk, maar volgens verhalen geven sommige medewerkers soms een korte rondleiding aan nieuwsgierige toeristen. Tijdens mijn bezoek aan Tskaltubo heb ik dit badhuis zelf helaas niet van binnen kunnen bekijken, maar het blijft één van de meest iconische plekken in de stad.

Badhuis nr. 5

Waar Badhuis nr. 6 nog altijd in gebruik is, tref je bij Badhuis nr. 5 vooral verval. Het pand staat volledig leeg en maakt een troosteloze indruk. Tijdens mijn bezoek had ik sterk het gevoel dat hier vooral zwervers hun toevlucht zoeken. Vuilnis en zelfs menselijke uitwerpselen lagen verspreid over de vloeren, waardoor het ronddwalen niet bepaald aangenaam was.

Toch zijn er nog ruimtes die iets laten zien van de vroegere grandeur. Enkele baden zijn verrassend goed bewaard gebleven en geven een idee hoe bezoekers hier ooit genoten van de thermale bronnen. Juist dat contrast tussen de vergane glorie en de sporen van verval maakt Badhuis nr. 5 voor urbex-liefhebbers interessant om te fotograferen.

Badhuis nr. 8

Aan de buitenkant oogt Badhuis nr. 8 vrij eenvoudig, maar eenmaal binnen voelt het alsof je in een sciencefictiondecor terechtkomt. De ronde vormen van de baden en het grote gat in het dak geven het geheel een bijna futuristische uitstraling. Het is een van de meest fotogenieke locaties in Tskaltubo en daardoor erg geliefd bij urbex-fotografen.

Tijdens mijn bezoek liet ik mijn drone door het gat in het plafond omhoog vliegen, wat zorgde voor een spectaculair beeld van bovenaf. Ik keerde later nog eens terug naar dit badhuis en ontdekte dat de muren inmiddels volledig groen waren gespoten, wat de sfeer opnieuw veranderde. Juist zulke verrassingen maken een plek als Badhuis nr. 8 zo interessant om te verkennen.

Station

Het voormalige station van Tskaltubo is misschien niet groot, maar het behoort wel tot de meest fotogenieke plekken van de stad. Vooral de architectuur van de bovenste verdieping springt eruit: de ramen en deuren zijn nog vrijwel intact en geven een goed beeld van de vroegere grandeur. Binnen kun je je makkelijk verliezen in de details en urenlang fotograferen.

Op de begane grond is tegenwoordig het VVV-kantoor gevestigd. Dit deel is volledig gerenoveerd en laat zien hoe fraai het gebouw er ooit heeft uitgezien. Tijdens mijn bezoek was het kantoor gesloten, waardoor ik dit deel helaas niet van binnen kon bekijken. Toch blijft het station een absolute aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in de mix van verval en restauratie in Tskaltubo.

Onbekend gebouw

Pal naast het station van Tskaltubo staat een groot, verlaten gebouw waarvan de oorspronkelijke functie niet helemaal duidelijk is. De begane grond bestaat uit een ruime hal met een balkon op de eerste verdieping, waardoor het goed mogelijk is dat het ooit werd gebruikt voor gymnastiek, theatervoorstellingen of bijeenkomsten.

Op de bovenste verdiepingen liggen meerdere kamers die eruitzien als voormalige kantoren. In sommige ruimtes staan nog oude bureaus en stoelen, terwijl de vloeren bedekt zijn met vergeeld papierwerk en administratieve documenten die niemand ooit heeft opgeruimd. Juist die details geven het pand een bijzondere sfeer. Het is geen van de meest imposante gebouwen in Tskaltubo, maar voor liefhebbers van urban exploring is dit onbekende gebouw zeker interessant omdat het zo rauw en onaangetast is achtergelaten.

Stalin’s zomerhuis

Naast zijn vaste badhuis en kamer in het spa resort zou Jozef Stalin ook een zomerhuis, een zogenaamde datsja, hebben gehad in Tskaltubo. Dit huis ligt verscholen achter Hotel Sakartvelo, bovenop de heuvels die uitkijken over de stad. Volgens verschillende bronnen staan er naast de datsja ook enkele bijgebouwen die je nog kunt verkennen. Het complex is minder bekend dan de grote sanatoriums, waardoor er ook weinig beeldmateriaal van te vinden is. Tijdens mijn bezoek had ik helaas niet genoeg tijd om hiernaartoe te gaan. Het is echter een plek die ik bij een volgend bezoek zeker zou willen onderzoeken, juist omdat het nog altijd in de schaduw staat van de meer beroemde gebouwen.

Wie alle verlaten gebouwen en sanatoriums van Tskaltubo wil zien, heeft zeker twee tot drie dagen nodig. Zelf bracht ik er ongeveer anderhalve dag door en dat bleek net te kort. Ik sliep tweemaal in het Tskaltubo Spa Resort, het enige oorspronkelijke sanatorium dat weer in gebruik is genomen. Het is een goede uitvalsbasis, maar er zijn nog meer hotels in Tskaltubo die de moeite waard zijn:

• Tskaltubo Hotel Prometheus – Luxe hotel bij het centrale park, met de mogelijkheid om diverse gezondheidsbehandelingen te boeken.
• Tskaltubo Plaza Hotel – Een modern 4-sterrenhotel met ruime, schone kamers en faciliteiten zoals een fitnessruimte.
• Chill Out Hotel – Een van de best beoordeelde en betaalbare opties op Booking.com, populair bij reizigers die langer willen blijven.
• Imereti Health Resort – Betaalbaar hotel met medische behandelingen, waaronder fysiotherapie en thermale baden.

Bekijk hier het volledige aanbod van hotels in Tskaltubo

• Plan genoeg tijd in – Wil je de meeste sanatoriums en badhuizen zien, reken dan op minimaal twee dagen. Met een dagtrip vanuit Kutaisi zie je slechts een klein deel.
• Ga niet alleen op pad – Veel gebouwen zijn vervallen en daardoor gevaarlijk. Neem iemand mee en let goed op waar je loopt.
• Respecteer bewoners – Een deel van de sanatoriums wordt nog steeds bewoond door ontheemden. Ga niet zomaar bij hen naar binnen en wees terughoudend met fotograferen.
• Niet alles is vrij toegankelijk – Sommige panden zijn afgesloten of opgekocht door investeerders. Houd er rekening mee dat je niet overal meer naar binnen kunt.
• Stevig schoeisel is onmisbaar – Veel vloeren zijn vochtig of ingestort, dus goede schoenen geven je meer grip en veiligheid.
• Neem je camera mee – Voor liefhebbers van fotografie zijn de trappenhuizen, mozaïeken en oude gevels enorm fotogeniek.
• Verblijf in Tskaltubo zelf – Overnachten in de stad geeft je meer tijd om alles rustig te verkennen.