Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - De borden bij binnenkomst
Nederland België
Stedent(r)ips

Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle-Nassau

Open Google Maps en zoek op Nederland. Zoom een beetje in ten zuiden van Tilburg en Breda en kijk de vreemde lijnen. Deze lijnen zijn de grensgebieden van Nederland en België. Wat blijkt,Baarle-Nassau is inderdaad één van de meest merkwaardigste dorpen ter wereld. 30 stukjes Nederland en België zijn in elkaar verweven. Het Nederlandse gedeelte heet Baarle-Nassau en het Belgische gedeelte heet Baarle-Hertog. Vorige maand bezocht ik dit vreemde dorp en liep ik regelmatig van Nederland naar België en terug.

Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - De borden bij binnenkomst
Baarle bestaat uit twee gemeentes: het Nederlandse Baarle-Nassau en het Belgische Baarle-Hertog

Geschiedenis van Baarle-Nassau

De deling van het grondgebied gaat terug naar de Middeleeuwen. Hertog Hendrik I va Brabant schonk delen van Baarle in leen aan Godfried II van Schoten, die de Heer van Breda was. De vruchtbare gedeeltes van Baarle hield de hertog voor zichzelf. Het ene deel werd ‘Baarle onder de hertog’, het andere deel werd ‘Baarle onder Nassau’. De laatste naam ontstond door de erfopvolging van het geslacht van Nassau, na de leenman van Breda.

Na de Tachtigjarige Oorlog werd Nederland internationaal erkend als een onafhankelijke staat. Bij de ‘Vrede van Munster’ in 1648 werd er dwars door Brabant een grenslijn getrokken. Zo lag Baarle ineens omringd in een staat. Baarle-Nassau behoorde bij Breda en werd dus Nederland terwijl Baarle-Hertog viel onder Turnhout en dus werd gevoegd aan België. Zo golden er ineens andere wetten binnen Baarle en zorgde het voor rivaliteit en discussies tussen de gemeenten. Gedurende de bezettingen van Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden werd er niets verandert aan de vreemde situatie. Men probeerde de grens recht te trekken, maar de ambtelijke procedures verliepen traag en men vond het gebied kennelijk niet belangrijk genoeg.

De enclaves zorgden voor geschillen en conflicten. Samenvoeging, opheffing en ruil van grond waren opties voor oplossingen, maar geen enkele optie werd doorgevoerd. Ook niet toen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden in 1815 werden samengevoegd.

Het leverde tijdens de Eerste Wereldoorlog een vreemde situatie op. De Duitsers konden immers het Belgische Baarle-Hertog niet binnen zonder de neutraliteit van Nederland te schenden. Hierdoor bleef Baarle-Hertog onbezet en werd het een doelwit voor spionnen en verzetsbewegingen die zich hier konden stationeren. Dit was anders gedurende de Tweede Wereldoorlog. Toen bezetten de nazi’s zowel het Nederlandse als het Belgische gedeelte.

Door alle ruzies, oorlogen en uitstel was er in de jaren ’50 nog steeds geen grensovereenkomst. Pas in 1974 slaagde een grenscommissie erin het gat in deze rijksgrens te dichten. De grenzen werden nog eens jaren later, in 1995, officieel erkend. Zo bestaat er vandaag de dag in de Nederlandse gemeente Baarle dus 22 stukjes Belgisch grondgebied.

Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - Waar ben ik nu?
Ben ik nu in België of toch in Nederland?

Wandelen over de grenzen in Baarle-Nassau

Tijd om dit vreemde dorp eens te ontdekken. Met de auto rijd ik naar deze bijzondere gemeente.Bij aankomst zie ik direct een bord met de twee gemeentes onder elkaar. Ik rijd nu dus direct Baarle-Nassau en Baarle-Hertog tegelijk binnen. De auto parkeer ik net buiten het centrum. Op mijn telefoon open ik de ‘Onbegrendse grenzenwandeling’ en ik begin aan mijn ontdekkingstocht. De wandeling is te downloaden op de website van Toerisme Baarle en duurt ongeveer twee uur.

Mijn wandeling start op de Singel, in de Nederlandse gemeente. Al snel sta ik met elk been in een ander land. Op de scheiding van het restaurant Den Engel loopt een grenslijn met een mozaïek van beide gemeentelijke wapenschilden. Vanaf hier loop ik het Kerkepad in, waar ik al snel weer in Nederland ben. Dit pad was ooit een vluchtplaats voor iedereen die de douane of politie achter zich aan had zitten. Via tuintjes en achterommetjes konden mensen hier ontkomen en in een ander land komen en ontsnappen. Maar heel moeilijk is dat natuurlijk niet.

Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - Belgisch huisnummerplaatje
Een Belgisch huisnummerplaatje
Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - Nederlands huisnummerplaatje
Een Nederlands huisnummerplaatje
Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - Links een Nederlands huis, rechts een Belgisch huis
Links een huis in Nederland, rechts een huis in België

De Klokkenstraat loopt deels op Nederlands en deel op Belgisch grondgebied. Kijk goed naar de huisnummers om te bekijken in welk deel je bent. De huizen in Baarle-Nassau hebben namelijk een ander huisnummerplaatje dan de inwoners van Baarle-Hertog. Maar ook op de straten kun je aan de hand van de speciale tegels en de zilverkleurige punaises zien dat je je op grensgebied bevindt.

Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - St. Salvatorkapel
Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - St. Salvatorkapel
De Sint Salvatorkapel, gelegen op de rustige locatie

Ik wijk een stukje van de route af en loop naar de St. Salvatorkapel. Dit kapelletje zou mooie muurschilderingen moeten hebben, maar is gesloten. Wel kan ik de bidtuin bewonderen met daarin een Lourdesgrot, Calvarieberg, veertien kruiswegstatiën, vijftien taferelen van de Geheimen van de Rozenkrans en de Zeven Smarten van Maria. Hoewel ik helemaal niet gelovig ben, is dit stukje uniek te noemen. Er loopt verder ook helemaal niemand hier. Maar wellicht is dat ook het gevolg dat het kapelletje gesloten is.

Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - Tabak en Vuurwerk in België
Vuurwerk en tabak. Ik ben in België

Eenmaal terug kom ik in het centrum van Baarle. En ik ben duidelijk in België. Overal zie ik vuurwerkwinkels en worden er enorme hoeveelheden tabak verkocht. Ik kan me voorstellen dat dit problemen op kan leveren voor deze gemeente ten tijde van nieuwjaar. Meestal wordt het grovere vuurwerkgeschut immers in België gehaald. En laat je in Baarle-Hertog nou net in België bevinden. Het schijnt ook dat de benzine hier goedkoper is, maar een tankstation heb ik niet gezien.

Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - De Pungelaer
Het beeld van de Pungelaer
Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - De Belse kerk
De Belse Kerk met de Baarlese grenspaal

Baarle heet met carnaval Smokkelgat. En die naam heeft dit dorp niet voor niets. Er werd hier vroeger enorm veel gesmokkeld, te voet. Een beeldje van de Pungelaer herinnert aan deze periode. Ik maak een praatje met een mevrouw van het kaarsenmuseum. Ze vraagt of ik het museum ook wil bekijken, maar ik bedank vriendelijk. Niet echt mijn ding. Verder vertelt ze me wat meer over Baarle en de geschiedenis van het dorp. Ik loop verder en loop een rondje om de ‘Belse’ kerk. De kerk brandde tijdens de bevrijding van de Tweede Wereldoorlog volledig uit, maar werd in ere hersteld.

Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - Het Heemhuis
Een blik om het Heemhuis met de 'Belse' kerk op de achtergrond

Via het eerste gemeentehuis van Baarle-Hertog, het Heemhuis, loop ik langs de meisjesschool en jongensschool, de wachthuisjes en het Bels Lijntje. Hier staat het Belgisch gemeentehuis. In Baarle is alles in tweevoud te vinden. Er zijn twee apotheken, twee postkantoren, twee politiekorpsen en twee gemeentebesturen met twee burgemeesters. Maar het gemeentehuis van Baarle-Hertog loopt een deel over Nederlands grondgebied. Middels blauwe ledlampjes wordt de grens op de gevel aangeduid. Ook binnen zijn de ledlampjes aanwezig. Tijdens vergaderingen kan het dus voorkomen dat de gemeenteleden van Baarle-Hertog op Nederlands grondgebied zitten.

Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - Het Kasteeltje
Het prachtige Kasteeltje, waar je kunt overnachten

Ik loop verder en kom tegenover het Cultuur Centrum Baarle een prachtig hotel tegen. Het gebouw staat bekend als het Kasteeltje en werd in 1915 gebouwd.

Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - De grens loopt dwars door dit huis
Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - Een Nederlands en Belgisch huis
Het enige huis in Baarle met twee verschillende huisnummer omdat de grens dwars door dit huis gaat

Iets verderop zou de brouwerij van De Dochter van de Korenaar moeten zijn. Een brouwerij dat ik ken van enkele smakelijke biertjes. Hier hoop ik een korte pauze te kunnen nemen en een biertje te drinken, maar de brouwerij is gesloten en is inmiddels verhuisd. Jammer, dus lopen we verder. Op het driehoekige plein Loveren kom ik weer een aparte situatie tegen. De grenslijn loopt hier dwars door een huis heen. Zo heeft het huis twee huisnummers, een Belgische en een Nederlandse.

Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - Ook de Zeeman staat deels in Nederland en deels in België
Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - Dit huis staat deels in Nederland en deels in België
De grens loopt ook dwars door deze gebouwen

Er werden echter in Baarle nog meer foutjes gemaakt. Want enkele huizen die aangeduid werden met een Belgisch huisnummerplaatje, bleken later op Nederlands grondgebied te staan. Het past precies in de bizarre situatie van Baarle.

Een vreemd Nederlands/Belgisch dorp: Baarle - Een biertje bij de Pimpelmeesch
Een welverdiend biertje bij de Pimpelmeesch

Zo kom ik uiteindelijk weer terug bij mijn startpunt van Baarle en heb ik mijn wandeling afgerond. Is Baarle een mooi dorp? Nee, dat is het niet. Heel veel mooie bezienswaardigheden zul je hier namelijk niet vinden. Maar Baarle is wel een uniek dorp. Zelden zal ik zo vaak over een grensgebied gelopen zijn op één dag als hier. Met de informatie van de wandelroute ontdek je meer over de geschiedenis van de stad en de vreemde situatie die hier heerst. Dit heeft de wandeling en het bezoekje aan Baarle toch interessant gemaakt. En dat biertje dat ik nog tegoed had, heb ik gedronken bij de Dorpsbrouwerij de Pimpelmeesch.

Danny van der Meijden
Danny van der Meijden

Ik ben een webdesigner/webdeveloper/video-editor en één van mijn grootste hobby's is het maken van reizen. Niet alleen geniet ik van al het pracht en praal dat de wereld heeft te bieden, maar tevens ben ik er gek op om video's en veel foto's te maken van datgene wat ik zie.

Ik reis graag ieder jaar van continent naar continent en wil zoveel mogelijk op eigen houtje ontdekken en zien!