Vestingstad Heusden

De geschiedenis van Heusden gaat terug naar 722 wanneer het voor het eerst in de geschiedenisboeken wordt vermeld. Hierbij gaat het niet om de vestingstad, maar het nabij gelegen Oudheusden. Het huidige Heusden is ontstaan rond 1200. Het ontstond rondom een van de oudste waterburchten van het noordwesten van Europa en het was de eerste stad in Nederland met een stadsmuur. Vanwege de strategische ligging kende de stad tevens een roerige geschiedenis. Heusden had te maken met meerdere rampen. De Spanjaarden belegerden en verwoestten de stad in 1569. Meerdere keren werd de stad getroffen door de pest. Tijdens een grote brand in 1572 werd bijna de volledige stad in as gelegd en in 1680 sloeg de bliksem in bij de kruidtoren waardoor het kasteel en de omliggende huizen werden verwoest.

Heusden ontstond rondom de grootste waterburcht  van noordwest Europa. Het werd de eerste Nederlandse stad met een stadsmuur.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is Heusden een frontstad. De geallieerden rukken op en de Duitsers gaan naar het noorden van Nederland. Om te voorkomen dat de Britten de hoge uitkijkposten innemen, blazen de Duitsers alle hoge gebouwen op. Vier uur nadat het stadhuis wordt opgeblazen rijden de eerste Schotse militairen Heusden binnen.

De vestingwerken werden in opdracht van Willem van Oranje gemoderniseerd in 1581. De stad zag er destijds uit zoals de stad er hedendaags uitziet met vier poorten die toegang gaven tot de stad. In 1821 verloor Heusden zijn vestingstatus en in 1879 ook het garnizoen. De verdedigingswerken waren verwaarloosd en men dacht erover na deze te slopen. Omdat men de monumentale waarde ervan in zag, werd besloten om de vestingwerken te renoveren. Hierbij werd een kaart van Joan Blaeu aangehouden die in 1646 werd gemaakt. Na de restauratie won Heusden in 1980 de Europa Nostrae-prijs, de hoogste Europese prijs op het gebied van restauratie.

Om te zien hoe mooi de vestingstad is aangelegd stuur ik mijn drone de lucht in. De drone mag ik in dit gebied niet hoger dan 120 meter sturen, maar ik krijg al een veel beter beeld hoe mooi Heusden eigenlijk is. Het is duidelijk te zien hoe de vestingwerken zijn opgebouwd en het ziet er van bovenaf prachtig uit.

Natuurlijk heeft niet iedereen een drone tot zijn beschikking. Gelukkig kun je ook in Heusden zelf een indruk krijgen in de bouwwerken. Ga hiervoor naar het Stadhuis waar het Heusden Buro voor Toerisme gevestigd is. Binnen kun je een maquette zien op een schaal van 1 op 200. De maquette geeft een actueel beeld hoe het hedendaagse Heusden eruit ziet. Ben je toch binnen bij het Buro voor Toerisme? Kijk dan direct ook even de 18 minuten durende film over de geschiedenis van de stad.

De stadspoorten

In de Middeleeuwen had de stad vier toegangspoorten tot de stad: de Wijkse Poort, de Bossche Poort, de Oudheusdense poort en de Veerpoort. Toen de ommuring werd gesloopt verdween de Bossche Poort en werd de Herptse Poort gebouwd. De Wijkse Poort werd verplaatst naar de huidige locatie. De poorten werden vervangen voor aarden vestingwerken waardoor de stadspoorten verdwenen. Tijdens opgravingen in de jaren ’70 stuitte men op de fundamenten van de poorten. Niet veel later werden de Veerpoort en de Wijkse Poort volledig hersteld. Eigenlijk hoorde de herbouw van de stadspoorten niet tot het plan, maar er werd voor deze twee stadspoorten een uitzondering worden gemaakt. Men gebruikte oude afbeeldingen om de stadspoorten in ere te herstellen. Van de Herptse Poort zijn alleen nog de overblijfselen te zien.

Het stadhuis

Het stadhuis van Heusden staat al eeuwenlang op dezelfde plek. Het eerste stadhuis werd in 1461 gebouwd, maar een stadsbrand vernietigde het bouwwerk. Een nieuw bouwwerk werd in 1588 gebouwd. Dit stadhuis werd gezien als één van de mooiste gotische stadhuizen van Nederland. Maar tijdens de Tweede Wereldoorlog volgde de Stadhuisramp.

Dit is een diepe wond in de geschiedenis van de stad. Begin november arriveerden geallieerde troepen in het zuiden om de regio te bevrijden. De Duitsers zochten hun heil achter een andere verdedigingslinie en wilden alle hoge punten opblazen. In de nacht van 4 op 5 november schuilden 200 burgers in de schuilkelder van het stadhuis. Toen de Duitsers het stadhuis met behulp van explosieven opblies lagen de burgers onder een enorme berg puin. 134 mensen vonden de dood. De Duitsers bliezen ook de rooms-katholieke waterstaatskerk en de Nederlands Hervormde kerk op.

In de nacht van 4 op 5 november blazen de Duitsers het stadhuis op. Op dat moment schuilen 200 burgers in de kelder. 134 mensen vinden de dood na de explosie.

In 1956 werd een nieuw stadhuis gebouwd, maar niet in de oude vorm. Het werd geopend door Koningin Juliana. Tegenwoordig is het Heusden Buro voor Toerisme hier gevestigd en ook het Streekarchief. Op de plaats van het oude stadhuis is een monument te vinden die de slachtoffers van de Stadhuisramp herdenkt.

Kasteelruïne

In de dertiende eeuw werd in Heusden een kasteel gesticht. Het was destijds de grootste burcht in West-Europa. De toren van het kasteel werd gebruikt als kruitopslag. Toen de bliksem in 1680 insloeg volgde er en gigantische ontploffing. Het kasteel veranderde in een ruïne en een kwart van de stad lag in puin. Van het kasteel was nauwelijks iets over en de bewoners gebruikten het jarenlang als steengroeve. Woningen werden weer opgebouwd met de stenen van het kapotte kasteel.

Het kasteel staat op verschillende oude prenten en oude kaarten, waardoor men nog precies weet hoe het kasteel er uit heeft gezien. Jarenlang hebben de resten onder het oppervlakte gelegen. Pas in 1987 ontstonden er plannen om het kasteel weer zichtbaar te maken voor het publiek. De fundamenten werden opgemetseld en delen van het poortgebouw en de grachten werden hersteld.

De molens van Heusden

In Heusden kun je drie molen vinden. Echter zijn deze alle drie niet origineel, want ze werden in de jaren ’70 gebouwd. Ze geven Heusden echter wel de typische Nederlandse look & feel en complementeren de skyline. Wandel bij een bezoek aan de molens ook zeker even door de Heemtuin. Zeker wanneer de bloemen in bloei is deze tuin een oase van rust.

Vismarkt en Visbank

De Vismarkt is het centrale plein van Heusden. Rondom dit plein staan prachtige koopmanswoningen. Na een wandeling door de stad kun je hier terecht voor iets te eten of te drinken in de omliggende cafés. Zowel in de winter als in de zomer zijn er voldoende terrasjes waar je kunt zitten. Bij Café Havenzicht kun je genieten van een biertje terwijl je naar de stadshaven kunt kijken. Voor een pannenkoek kun je terecht bij de Pannekoekenbakker. Tegenover Café Havenzicht staat het Hotel Restaurant ‘In den Verdwaalde Kogel’. Dit bedrijf dankt zijn naam aan een kogel in de gevel en is een bewijs van de roerige geschiedenis van Heusden.

Een opvallende verschijning aan de Vismarkt is de Visbank met de 12 Dorische zuilen. Dit is de plaats waar vroeger vis werd verkocht. Heusden kreeg in 1357 de rechten om vis te handelen. De gebogen opening met het uitzicht op de haven, de brug en de molen wordt gezien als het mooiste doorkijkje van de stad.

De pittoreske straatjes van Heusden

Niets is mooier om gewoon even door de straten van Heusden de slenteren. Wandel langs steegjes, pleintjes, de stadshaven, de vestingwerken en de vele prachtige monumentale panden die Heusden rijk is. Doordat de straten niet geasfalteerd zijn krijg je direct het historische gevoel te pakken. De ene straat is nog mooier dan de andere. Wandel bijvoorbeeld eens door de Demer. Dit is de naam van de stadsgracht die de stad al sinds de Middeleeuwen aan landzijde omringd. Na de bouw van de vestingwerken kwam de Demer binnen de stads te liggen. Delen van de Demer werden gedempt, maar na de restauratie werd dit weer ongedaan gemaakt.

Wil je Heusden liever met een gids ontdekken die je iets meer kan vertellen over de stad? Stadswandelingen met een gids starten bij het Heusden Buro voor Toerisme.

Let op de kleine details

Wanneer je door de vestingstad slentert, let dan zeker ook op de kleine details. Veel panden in het centrum zijn voorzien van ouderwetse uithangborden aan de gevels. Ze geven de stad zijn karaktervolle en historische sfeer. Het lijkt wel alsof je terug in de tijd gaat. Daarnaast hebben veel huizen hebben daarnaast historische gevelstenen. De gevelstenen vertellen iets over de vroegere bewoners van een pand. Vroeger waren er wel straatnamen, maar geen huisnummers. Aan de hand van de uithangborden en de gevelstenen kon men huizen markeren. Door heel Heusden kun je ruim 30 verschillende gevelstenen vinden. Wil je ze allemaal bezoeken en er meer over te weten komen? Iedere zondagmiddag organiseert het Heusdens Buro voor Toerisme een stadswandeling met een gids die je meer kan vertellen over de geschiedenis.

Veel panden in Heusden zijn voorzien van ouderwetse uithangborden en gevelstenen. Ze geven de stad zijn karaktervolle en historische sfeer.

Kunst en ateliers

Vanwege de unieke uitstraling en schilderachtige straatjes kun je in Heusden veel kunstenaars, ateliers en galeries vinden. Verdeeld over de stad vind je ook verschillende kunstwerken. Zelf heb ik niets met kunst, dus ik heb geen ateliers bezocht. Maar ben je kunstliefhebber? Dan is een tripje naar Heusden absoluut de moeite waard.

Toen ik enkele jaren geleden mijn Trabant renoveerde, moest ik altijd naar Heusden rijden, niet ver van ‘s Hertogenbosch. Mijn Trabant stond in een lege fabriek vlakbij de haven. Eigenlijk was ik al meerdere malen op een steenworp afstand van de vestingstad. Helaas heb ik de stad destijds niet bezocht. Op een mooie vrijdag in april besloot ik om dit alsnog te doen. Heusden staat bekend om haar pittoreske straatjes, de eeuwenoude panden, leuke winkeltjes en de ateliers en galerieën. De vestingstad is niet al te groot en kun je gemakkelijk te voet verkennen.

In het Heusden Buro voor Toerisme kun je een kaart halen van de stad met alle bezienswaardigheden van de stad. Aan de hand van de kaart kun je door alle straatjes en steegjes slenteren. De gevelstenen staan hier niet op vermeld, maar deze kun je met straatnaam en huisnummer wel op internet vinden. Aangezien de afstanden niet groot zijn, kun je meerdere rondjes maken door de stad. Halverwege kun je aan de Vismarkt lunchen en een drankje nuttigen. Maak ook zeker een rondje langs de vestingwallen.

De vestingstad Heusden heeft mij verrast. Het is een sfeervol stadje met volop bezienswaardigheden dat historie ademt. Zeker wanneer het zonnetje schijnt wordt alles nog mooier. Houd er rekening mee dat Heusden goed bezocht wordt. Zeker in de warmere zomerdagen komen veel dagjesmensen af op Heusden en zijn de straten een stuk voller. Doordat de haven nog gesloten was en ik de stad op een vrijdag bezocht, was het niet al te druk. In de warmere maanden kunnen bezoekers ook boottochten maken over de Maas of zelf een bootje huren. Rondom Heusden zijn prachtige fiets- en wandelroutes. Heusden ligt bijvoorbeeld niet ver van het Nationaal Park de Loonse en Drunense Duinen. Je hoeft dus zeker niet maar 1 dag in Heusden te zijn.